Στρατηγική Νόηση
Ένα κράτος, της
σύγχρονης ευρωπαϊκής εποχής, που μελετά το διεθνές πολιτικό σκηνικό το πρώτο
πράγμα που αναπτύσσει είναι τις συμμαχίες σε στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό
επίπεδο. Η εξέλιξη των πραγμάτων είναι τέτοια που δεν χωράει η δικαιολογία του
μικρού του μεγέθους, προκειμένου να βυθίζεται στη μεμψιμοιρία, και να περιμένει
τη διαγραφή της πορείας του και τον καθορισμό της τύχης του από τους τρίτους,
που καραδοκούν να το αφανίσουν.
Έτσι, τίποτα απ’
όλα αυτά δε στηρίζεται στη στρατηγική του αυτοσχεδιασμού, του μπαλώματος και
της προχειρότητας. Όλα εδράζονται σε στρατηγικούς σχεδιασμούς μακράς πνοής που
ενέχουν μικρούς τακτικούς ελιγμούς∙ τα σχέδια αποφυγής, τα εναλλακτικά σχέδια (γνωστά ως σχέδια «Β»), τις
πρόσκαιρες και μόνιμες συμμαχίες.
Το γεγονός ότι από
τη στιγμή που γίνονται οι σχεδιασμοί μέχρι την ώρα της υλοποίησής του τα άτομα
που αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας το έργο αυτό είναι τα ίδια, κατέχοντας τον
τίτλο του σοφού της φυλής ή του γκουρού του θέματος τότε δημιουργείται ένα
πρόβλημα. Όχι τόσο διότι δεν έχει εμπλακεί μεγαλύτερος αριθμός προσώπων, αλλά,
διότι υπάρχει έλλειψη ειδικών, τεχνοκρατών και επιστημονικού προσωπικού που θα
μπορούσε να μελετήσει εις βάθος, να εισηγηθεί και να δώσει λύσεις εκεί που οι
άλλοι αδυνατούν.
Συνεπώς, όταν σ’
ένα χώρο ακούγεται συχνά το σύνθημα της «επαναχάραξης στρατηγικής», στο μείζον
πολιτικό θέμα που ταλανίζει έναν τόπο, το μόνο που μπορεί να προκαλεί η δήλωση
αυτή είναι ανησυχία. Ακόμη πιο ανησυχητική μπορεί να θεωρηθεί η δήλωση, σχεδόν
όλων των ημέτερων πολιτικών δυνάμεων, ότι «το κλειδί της λύσης του Κυπριακού
βρίσκεται στην Άγκυρα». Η ωμή αυτή παραδοχή, από τους πολιτικούς ενός κράτους
που αποτελεί μέρος της ΕΕ, περνάει, προς τον έξω κυρίως κόσμο, το μήνυμα της
ηττοπάθειας. Αναντίλεκτα τα μεγέθη είναι μη συγκρίσιμα. Η Τουρκία υπερτερεί
σχεδόν παντού. Αυτό που η δική μας πλευρά δεν έχει αντιληφθεί είναι την κρίσιμη
θέση που κατέχει εντός ΕΕ, ιδιότητα που δεν έχει η Τουρκία. Η ΕΕ ως ζωντανός
οργανισμός δίνει το δικαίωμα της αεικινησίας σε όλα τα επίπεδα. Επομένως η
δικαιολογία ότι η ίδια η Ένωση μάς υποσκάπτει δεν ευσταθεί. Διότι αφενός
είμαστε και ‘μείς μέρος αυτής, ιδιότητα που ο αντίπαλος δεν έχει, αλλά,
αφετέρου εμείς είμαστε υπεύθυνοι για τη σύμπηξη των δικών μας συμμαχιών.
Η προηγούμενη κυβέρνηση
συνυπέγραψε με τη Γαλλία αμυντική συμφωνία. Η παρούσα κυβέρνηση μπορεί να μην
την ακύρωσε αλλά δεν την εκμεταλλεύεται. Η κυβέρνηση Παπαδόπουλου συνέστησε
Ίδρυμα Γεωπολιτικού Ινστιτούτου. Τώρα, το ινστιτούτο υπολειτουργεί και σύμφωνα
με την έκθεση της γενικής ελεγκτού «το Υπουργικό Συμβούλιο σε συνεδρία του στις
5.8.2009 αποφάσισε να διορίσει Επιτροπή αποτελούμενη από τους Υπουργούς
Εξωτερικών και Παιδείας και Πολιτισμού καθώς και τον Κυβερνητικό Εκπρόσωπο με
σκοπό τη μελέτη του θέματος και υποβολή εισήγησης προς το Υπουργικό.»
Όλοι συμφωνούμε ότι
το ξύλο είναι ένα σκληρό και ανθεκτικό υλικό. Ο τερμίτης, όμως, αν και
υποπολλαπλασίως μικρότερος από ένα κομμάτι ξύλου καταφέρνει να το φθείρει και
να το καταστήσει τρωτό και αδύναμο. Το ίδιο μπορεί να κάνει και μια μύγα: Σε
καταστάσεις πλήρους ισορροπίας, η επιλογή της να προσχωρήσει προς μια πλευρά
μπορεί να είναι καθοριστική για τη ροπή της πλάστιγγας και την εξέλιξη ενός
παιγνίου στρατηγικής.
Εν όψει της
δρομολογούμενης αναδιάρθρωσης των αναλυτικών προγραμμάτων, η εκπαίδευση έχει
σοβαρό ρόλο να διαδραματίσει στο οικοδόμημα που ονομάζεται εξωτερική πολιτική
και στρατηγικός σχεδιασμός. Αν και ο τρίτος μπορεί να διατυπώσει την άποψη πώς
μπορεί η μέση εκπαίδευση να συμβάλει σ’ αυτό, αφ’ ης στιγμής είναι θέμα
τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, πρέπει να τονιστεί ότι τίποτα δεν κτίζεται χωρίς
βάσεις και δεν κατακτάται χωρίς προγραμματισμό. Φιλότιμες προσπάθειες γίνονται
από διάφορα κέντρα μελετών, ιδιωτικής πρωτοβουλίας ως επί το πλείστο, αλλά
αυτές δεν αρκούν. Τα τμήματα διεθνών σχέσεων των πανεπιστημίων επιβάλλεται να
κάνουν πιο έντονη την παρουσία τους.
Αν ο μαθητής του
Λυκείου ερωτηθεί να πει την άποψη του για την «Ειρήνη του Φιλοκράτη», το
πιθανότερο είναι να μην έχει ιδέα. Έτι περαιτέρω αν ερωτηθεί για το Μέτερνιχ
(αυστριακός διπλωμάτης) και το πώς αυτός συνέβαλε στην αποπομπή τού Καποδίστρια
από τη θέση του Υπ. Εξ της Ρωσίας, πριν την ανάληψη των καθηκόντων του ως
πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας. Ο προσανατολισμός του μαθήματος της Ιστορίας
πρέπει να λαμβάνει κι αυτές τις πτυχές υπόψη, να εξετάζει την άποψη του κάθε
μαθητή γι’ αυτά τα ιστορικά γεγονότα- που μπορεί ορισμένα εξ αυτών να ήταν
χαμηλής πολιτικής- και να μην περιορίζεται στον εξετασιοκεντρικό χαρακτήρα τής
αποστήθισης ημερομηνιών, αιτίων και αφορμών, μόνο. Από τις απλές ιδέες και τους
συνειρμούς εφήβων - μαθητών δύναται να προκύψουν συμπεράσματα για το ποιος
μπορεί να πάει που.
Στην ελληνική
μυθολογία παρατηρούμε ότι ο θεός του πολέμου ήταν ο «βάρβαρος» και
σκληροτράχηλος Άρης. Η θεά της στρατηγικής νόησης ήταν η Αθηνά και κύριος
ευνοούμενός της ήταν ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Ο Όμηρος δε μένει καθόλου
ασυγκίνητος από τους κατασκευαστές μέσων στρατηγικού πολέμου. Εμφαντικά
αναφέρει τη συμβολή του Οδυσσέα στην κατάληψη της Τροίας, με τη σύλληψη της
ιδέας του Δούρειου Ίππου. Εντούτοις δεν αφήνει στην αφάνεια τον κατασκευαστή
του, Επειό.
Στην παγκόσμια
Ιστορία υπάρχουν διάσπαρτα ονόματα ανθρώπων που έδωσαν με τις γνώσεις τους φως
και κατέστησαν τη στρατηγική «μήτηρ πάντων» (σε παράφραση του Ηράκλειτου που
έλεγε: «Πόλεμος πατήρ πάντων»). Από το Δημοσθένη, το Φίλιππο και τον υιό του Μ.
Αλέξανδρο της αρχαίας Ελλάδας, τον Τζένγκις Χαν της Αρχαίας Κίνας μέχρι τον
Ναπολέοντα και τον Φον Μέντερνιχ. Ο Κινέζος Σουν-τζου τον 4ο αιώνα
π. Χ. στο βιβλίο του «Η Τέχνη του πολέμου», εξυμνώντας τη στρατηγική θεωρούσε ότι,
ως τέχνη τού πολέμου είναι το ιδανικό της νίκης χωρίς αιματοχυσία.
Όταν γίνεται λόγος
για στελέχωση του διπλωματικού σώματος και την υπολειτουργία του (τρανό
παράδειγμα η προώθηση του «κανονισμού για το απευθείας εμπόριο» και το λήθαργο
όλων όσοι εμπλέκονται στο θέμα) πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ο τρόπος με τον
οποίο κάποιοι λειτουργοί εκλαμβάνουν την έννοια της «ευθύνης». Δεν είναι δυνατό
κάποιος να κρύβεται πίσω από τον όγκο της πληροφόρησης, που λαμβάνει
ηλεκτρονικά, για να δικαιολογήσει την αβλεψία του σε ένα τόσο σημαντικό θέμα.
Πρώτιστα, λοιπόν,
είναι θέμα παιδείας. Αν ο διπλωμάτης γνωρίζει ότι η συνθηκολόγηση του
«Φιλοκράτη» έγινε μεταξύ του ισχυρού Μακεδόνα Φιλίππου και της ασθενέστερης
Αθήνας, θα έχει υπόψη του τις παγίδες τις οποίες έστησε εντέχνως ο Φίλιππος, και
στις οποίες έπεσαν οι Αθηναίοι, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις.
Έτσι, γίνεται ακόμα πιο επιφυλακτικός για κάθε κίνηση του αντιπάλου. Στη
στρατηγική, ενίοτε, δεν λαμβάνεται και τόσο υπόψη η ηθική και η εμπιστοσύνη
μεταξύ προσώπων. Οι συμμαχίες τίθενται στη βάση του κέρδους. Μπορείς, σύμφωνα
με τους Κινέζους, να δώσεις ένα κομμάτι κεραμίδι και να πάρεις ως αντάλλαγμα ένα νεφρίτη.
Κυριάκος
Σ. Κολοβός
Αλλαγή Στρατηγικής
Κάνουμε την ακόλουθη υπόθεση εργασίας: Ερχόμαστε για πρώτη φορά στην Κύπρο
το έτος 2012 και ρωτώντας για την πολιτική κατάσταση που επικρατεί στο νησί,
ενημερωνόμαστε ότι το 37% του εδάφους κρατείται παράνομα από την Τουρκία τα τελευταία
38 χρόνια. Μια από τις ερωτήσεις που προκύπτουν είναι: Τι έγινε στα 38 αυτά χρόνια
προκειμένου η ε/κ πλευρά να λύσει το πρόβλημά της; Η απάντηση θα είναι ότι η
πλειοψηφία των ε/κ κομμάτων έχει καταλήξει σε μια μορφή λύσης που ονομάζεται
διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία της οποίας, ακόμα και σήμερα, οι κομματικοί
ταγοί προσπαθούν να βρουν περιεχόμενο. Ο άσχετος τρίτος ακούγοντας αυτές τις δηλώσεις,
μετά από 38 χρόνια ύπαρξης του προβλήματος και 35 από τις συμφωνίες
Μακαρίου-Ντενκτάς, ότι πρέπει στο εθνικό συμβούλιο να ξεκαθαριστεί το θέμα της
διζωνικής, δικαίως θα αναφωνούσε: «Δεν έχετε υπόθεση!».
Η αντιμετώπιση της πολιτικής ηγεσίας στο θέμα της διζωνικής διαζωγραφίζει την
έλλειψη (έχει καταντήσει κλισέ) στρατηγικής, σ’ αντίθεση με την Τουρκία που τα
τελευταία 55 χρόνια την εφαρμόζει κατά γράμμα. Η εξέλιξη αυτού του προβλήματος,
ακόμη και στην περίπτωση που οδηγήσει σε λύση, δεν θα θυμίζει παίγνιο στο οποίο
τα δύο μέρη να είναι εξίσου κερδισμένα (win-win). Ένας θα είναι ο κερδισμένος, στην πλάτη προφανώς του άλλου. Η λογική
είναι δίτιμη και το παίγνιο μηδενικού αθροίσματος, αφού εις εκ των παικτών δεν
δύναται να το δει διαφορετικά. Το 2004 βρεθήκαμε στη θέση 0. Άρα, για να πάμε
στη θέση 1 πρέπει να υπάρξει αλλαγή φάσης, μέσω στρατηγικών κινήσεων. Κινήσεις
μεταβολής από την παρατεταμένη και παγιωμένη κατάσταση «συνηθισμένο» στην
κατάσταση «ασυνήθιστο». Πώς θα γινόμασταν, λοιπόν, «ανορθόδοξοι» για την τουρκική πολιτική;
1. Να ενεργήσουμε διαφορετικά, μακρυά από την πεπατημένη. Το
παρελθόν μας, καθορίζει γι’ αυτούς και το παρόν μας. Επομένως, εγκαταλείπουμε
προηγούμενες, ανούσιες επαναλήψεις.
2. Να παρουσιάστει η «παραδοξότητα» υπό το φακό της
φυσιολογικής εξέλιξης. Αυτό που οι απέναντι βλέπουν στραβό, λόγω πρωτοτυπίας,
πρέπει να του παρέχουμε διαπιστευτήρια ομαλής κατάστασης.
3. Συνεχής και
αδιάκοπη στρατηγική που θα γεννά καινούριες και θα μπολιάζει τις προηγούμενες
για να μην φτάσουν στο τέλμα.
Έχουμε, συνεπώς, τα κότσια να ζητούμε άρση της ανωμαλίας των δικοινοτικών
συνομιλιών, με την επίμονη απαίτηση όπως απέναντι καθήσει ως συνομιλήτρια η
Άγκυρα; Δεχόμαστε η Τουρκία να συνεχίζει ανενόχλητη την πορεία προς την πλήρη
ένταξη στην ΕΕ; Ανεχόμαστε από μια χώρα που βρίσκεται σε φάση προσαρμογής να
αμφισβητά την κρατική μας υπόσταση μη αναγνωρίζοντας την ανάληψη της προεδρίας
του ευρωπαϊκού συμβουλίου; Επειδή στις διεθνείς σχέσεις δεν είναι όλα αγγελικά
πλασμένα η κυπριακή πολιτική ηγεσία δεν δικαιούται να πορεύεται με το «σταυρό
στο χέρι». Πρέπει να εξυπηρετήσει και δικά της συμφέροντα. Να επιδοθεί σε μια
διαρκή προσπάθεια έκθεσης της Τουρκία και όσων βρίσκονται πίσω απ’ αυτή. Πώς θα
ήταν άραγε τα πράγματα αν η Τουρκία προήδρευε του ευρωπαϊκού συμβουλίου και
‘μεις κτυπούσαμε την πόρτα της ΕΕ; Η ρήση του Ιούλιου Καίσαρα «κανείς δεν είναι
τόσο γενναίος ώστε να μείνει ατάραχος μπροστά σε κάτι μη αναμενόμενο», κρύβει
πιθανόν αυτό που επιζητούμε, αλλά, δυστυχώς, ποτέ δεν τολμούμε.
Κυριάκος Σ. Κολοβός
Το κλειδί της λύσης
Πλειστάκις έχει ακουστεί από τις πολιτικές δυνάμεις του τόπου ότι το κλειδί της λύσης του Κυπριακού βρίσκεται στην Άγκυρα. Η φράση από μόνη της μπορεί να κρύβει μια αλήθεια από τη στιγμή που στο δίπολο Τουρκίας-Κύπρου το πάνω χέρι έχει η Τουρκία. Ποια είναι όμως η δυναμική που αποκτά αυτή, στην πράξη, όταν Τουρκία και Κύπρος ενταχθούν σ’ ένα πολυδιάστατο σύστημα στο οποίο ενασκούνται πολλές δυνάμεις, δράσεις και αντιδράσεις, με αποτέλεσμα η επικράτηση της ισορροπίας να συνεπάγεται κόστος για όλα ανεξαιρέτως τα συμβαλλόμενα μέρη;
Όταν λέγεται ότι το κλειδί για την επίλυση ενός προβλήματος βρίσκεται στα χέρια του αντίπαλου, το πρώτο πράγμα που αποπνέει αυτή η παραδοχή είναι ηττοπάθεια. Η παθητικότητα με την οποία αντιμετωπίζει ο θεωρητικά αδύναμος κρίκος την κατάσταση τον οδηγούν στη διατύπωση όχι ενός απλού προβληματισμού, αλλά στην εκλιπάρηση. Φυσικό επακόλουθο αυτής της παθητικότητας είναι η μειονεκτική θέση στην οποία περιέρχεται ο αδύναμος στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης. Χάνονται σημαντικά όπλα την ώρα της μάχης. Απεμπολείται το ατού του αιφνιδιασμού, χάνεται η προέλαση στις διαπραγματεύσεις και περιορίζεται σε προβλέψιμες θέσεις.
Η διαπραγμάτευση ξεκινά από το επίπεδο των συμβούλων και φτάνει στο επίπεδο των ηγετών. Όλες οι μάχες έχουν τη σημασία τους. Η προπαρασκευή της συμφωνίας της 8ης Ιουλίου 2006 προαπαιτούσε αντίσταση και κέρδος μικρών ή μεγάλων μαχών, από μέρους του μ. Τάσσου Παπαδόπουλου, μετά το αρνητικό κλίμα που κάποιοι δημιούργησαν για την Κυπριακή Δημοκρατία το 2004. Τον Φεβρουάριο του 2004 η ε/κ πολιτική ηγεσία, μηδενός κομματάρχη ή πολιτικού ταγού εξαιρουμένου, μετέβη στη Νέα Υόρκη με την εντύπωση ότι ο Ρ. Ντενκτάς θα ανέτρεπε τις συνομιλίες, προβάλλοντας τις γνωστές του θέσεις. Υπό το βάρος των πιέσεων της Άγκυρας αποδέχθηκε τη συνέχιση της διαδικασίας και την επιδιαιτησία. Η δική μας πλευρά κατελήφθη από πανικό διότι δεν προέβλεψε το σενάριο, αλλά, ούτε προετοιμάστηκε για ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Ομοίως, η τουρκική προπαγάνδα, χρησιμοποιώντας τα ΜΜΕ, όταν συγκαλείται σύσκεψη για το Κυπριακό, δια της φημολογίας, διαδίδει ότι κατέρχεται στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων έχοντας εκπονήσει σχέδιο επίλυσης. Από το Μπούργκενστοκ, το 2004, διοχέτευε στον τύπο, ότι ο Ερντογάν θα κατέθετε χάρτη για το εδαφικό. Κάποια στιγμή αν η τουρκική πλευρά το κάνει πράξη η δικής μας πλευράς θα πιαστεί εξαπίνης αφού δεν θα έχει «σχέδιο Β» επί του συγκεκριμένου ώστε να λειτουργήσει αντισταθμιστικά.
Στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα το αντιμαχόμενο δίπολο επιβάλλεται να τοποθετείται από τους αναλυτές στο γενικότερο πλαίσιο των ισορροπιών που δημιουργεί η ιδιότητα του πλήρους μέλους της ΕΕ που έχει η Κύπρος, οι σχέσεις Τουρκίας –Αράβων, Τουρκίας-Ισραήλ, Κύπρου-Ισραήλ. Η ε/κ πλευρά πρέπει να αιφνιδιάσει προκειμένου να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Μετά τα δώρα της νομιμοποίησης των πρώτων 50000 εποίκων, που θα υποδείξει η άλλη πλευρά, την εκ περιτροπής προεδρία και τις προτάσεις επί του «περιουσιακού» μόνο με την απόσυρση τους η διαδικασία θα έχει τη δυνατότητα μη εκφυλισμού. Η τουρκική πλευρά πρέπει να κατανοήσει ότι η λύση δεν είναι ο τόπος που δημιουργείται από το μέσο που χωρίζει τις δύο πλευρές, όταν η μία είναι ακλόνητη στη θέση της με την άλλη να είναι η συνεχώς κινούμενη.
Για να απολέσει την ισχύ ο έχων το πάνω χέρι πρέπει αυτός που έχει το κάτω να μην εξασκεί δύναμη προς τα πάνω, ως αποτέλεσμα της αντίδρασης, αλλά, έντεχνα, να τον συμπαρασύρει προς τα κάτω. Οι διαπραγματευτές σύμφωνα με τον Χ. Νίκολσον χωρίζονται σε μαγαζάτορες και πολεμιστές. Οι μαγαζάτορες προσπαθούν να δημιουργήσουν κλίμα εμπιστοσύνης και να φτάσουν σε έναν, αμοιβαίως, ικανοποιητικό συμβιβασμό. Το πρόβλημα αρχίζει όταν θεωρούν ότι ο αντίπαλος τους είναι μαγαζάτορας και στο τέλος αποδειχθεί πολεμιστής.
Κυριάκος Σ. Κολοβός
Δημοσιεύτηκε στη διεύθυνση: http://www.typos.com.cy/nqcontent.cfm?a_id=154687
Η εξίσωση Νταβούτογλου
Τις τελευταίες μέρες γράφονται διαφορά σε ό,τι αφορά την Εξίσωση Ισχύος ενός κράτους, έτσι όπως την έχει ορίσει ο ακαδημαϊκός και νυν Υπ.Εξ της Τουρκίας Αχ. Νταβούτογλου, στο βιβλίο του με τίτλο «Το στρατηγικό βάθος». Έτσι, λοιπόν, στη σελ. 48, παράγραφος 1.1, ο Νταβούτογλου ορίζει την πιο κάτω σχέση, ονομάζοντάς την «Η εξίσωση της ισχύος και τα στοιχεία της».
I = [ (Ισ + Γ + Πλ + Πο) + ( ΟΙ + ΤΙ + ΣΙ ) ] X(ΣΝ X ΣΣ X ΠΒ)
Ισ = Ιστορία
Γ = Γεωγραφία
Πλ = Πληθυσμός
Πο = Πολιτισμός
ΟΙ = Οικονομική Ικανότητα
ΤΙ = Τεχνολογική Ικανότητα
ΣΙ = Στρατιωτική Ικανότητα
ΣΝ = Στρατηγική Νοοτροπία
ΣΣ = Στρατηγικός Σχεδιασμός
ΠΒ = Πολιτική Βούληση
Κατά τον Νταβούτογλου η πρώτη παρένθεση αποτελεί τα σταθερά δεδομένα (ΣΔ) ενώ η δεύτερη τα Δυναμικά Δεδομένα (ΔΔ). Η δοθείσα εξίσωση στερείται κύρους. Όπως παρατηρήθηκε, ο μηδενισμός κάποιου εκ των παραγόντων της τελευταίας παρένθεσης μηδενίζει αυτόματα ολόκληρη την παράσταση πράγμα που καθιστά την Ισχύ μηδενικής τιμής. Είναι, λοιπόν, δυνατόν ένα κράτος, σε όσο άσχημη κατάσταση και αν περιέλθει να έχει μηδενική ισχύ ή ακόμα χειρότερα αρνητική;
Ο συγγραφέας στην προσπάθειά του να δικαιολογήσει την περίπτωση αρνητικής τιμής φέρει ιστορικά παραδείγματα (σελ. 73-77) για το πώς η Ισχύς μπορεί να φέρει αρνητικό πρόσημο. Επί παραδείγματι, όπως αναφέρει, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιο Πολέμου απώλεσε περιοχές στον Καύκασο εξαιτίας της απώλειας 70000 στρατιωτών, πράγμα που επέδρασε αρνητικά στον παράγοντα Στρατηγικός Σχεδιασμός, με αποτέλεσμα την αρνητική Ισχύ. Εντούτοις, αργότερα, οι ίδιες περιοχές ανακτήθηκαν, καθώς με λιγότερο, αριθμητικά, στρατό και περισσότερο στρατηγικό σχεδιασμό, η εξίσωση Ισχύς έφερε θετικό πρόσημο.
Έχει ειπωθεί από ερευνητές ότι η εξίσωση Ισχύος τού Νταβούτογλου είναι απλοϊκή και φέρει εμφανή τρωτά σημεία. Δεχόμαστε τον ισχυρισμό αυτό. Από μαθηματικής άποψης η εξίσωση θα μπορούσε με μια απλή αλλαγή να γίνει πιο αληθοφανής. Αν η τελευταία παρένθεση μετατραπεί σε εκθέτη, ώστε το άθροισμα που βρίσκεται στις αγκύλες να αποτελέσει τη βάση της δύναμης, τότε η εξίσωση της Ισχύος θα μπορούσε να γίνει πιο πιστευτή. Έτσι, σε περίπτωση μηδενισμού του εκθέτη η Ισχύς θα ισούται με 1, περίπτωση ουδέτερης ισχύος θα θέλαμε, αν εξαιρέσουμε βεβαίως την ειδική περίπτωση κατά την οποία μηδενίζεται και η βάση, διότι τότε θα έχουμε απροσδιόριστη μορφή. Στην περίπτωση που ο εκθέτης γίνει αρνητικός τότε η ισχύς θα κυμαίνεται μεταξύ 0 και 1, πράγμα που δηλοί την εξασθενημένη ισχύ. Αν ο εκθέτης παρουσιάζει θετικό πρόσημο, η αύξησή του θα προσδίδει μεγαλύτερη Ισχύ, αυξανόμενη μάλιστα με εκθετικό τρόπο και όχι με γραμμικό, όπως θέλει η έκφραση Νταβούτογλου.
Επιπλέον, στο βιβλίο εμφανίζονται και άλλα σημεία που χρήζουν διασαφήνισης. Η προσπάθεια του συγγραφέα να φέρει παραδείγματα που αφορούν τομείς διαφόρων επιστημών καθιστούν κάποιους από τους ισχυρισμούς του αναξιόπιστους. Στη σελίδα 31 επιχειρεί, με παράδειγμα από τη Φυσική, να αποδείξει ότι δε μπορεί εύκολα κανείς να καταλήξει σε συμπέρασμα μεταξύ θεατών και αθέατων όψεων στις διεθνείς σχέσεις, χρησιμοποιώντας την περίπτωση του παγόβουνου. Σύμφωνα με τον Νταβούτογλου όπως στο παγόβουνο δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια σχέση υπάρχει μεταξύ της κορυφής και του βυθισμένου μέρους του, το ίδιο ισχύει και στις διεθνείς σχέσεις. Σ’ αυτό το σημείο ο ακαδημαϊκός (δια)ψεύδεται διότι από τη Β’ Γυμνασίου οι μαθητές διδάσκονται ότι περίπου το 1/10 του παγόβουνου βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια του νερού ενώ τα υπόλοιπα 9/10 του κάτω απ’ αυτήν.
Υπεραπλουστευμένες και εκλαϊκευμένες αναφορές του, επίσης, σε τομείς όπως η Μηχανική Ρευστών ή η Θεωρία Παιγνίων, θα έπρεπε να γίνουν με φειδώ και σεβασμό προς αυτούς τους τομείς της επιστήμης. Από την άλλη, όμως, δε θα μπορούσαμε να αγνοοήσουμε τα όσα κατέγραψε ως ακαδημαϊκός και τείνει να κάνει πράξη ως υπουργός.
Στρατηγική Νόηση
Ένα κράτος, της σύγχρονης ευρωπαϊκής εποχής, που μελετά το διεθνές πολιτικό σκηνικό το πρώτο πράγμα που αναπτύσσει είναι τις συμμαχίες σε στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό επίπεδο. Η εξέλιξη των πραγμάτων είναι τέτοια που δεν χωράει η δικαιολογία του μικρού του μεγέθους, προκειμένου να βυθίζεται στη μεμψιμοιρία, και να περιμένει τη διαγραφή της πορείας του και τον καθορισμό της τύχης του από τους τρίτους, που καραδοκούν να το αφανίσουν.
Έτσι, τίποτα απ’ όλα αυτά δε στηρίζεται στη στρατηγική του αυτοσχεδιασμού, του μπαλώματος και της προχειρότητας. Όλα εδράζονται σε στρατηγικούς σχεδιασμούς μακράς πνοής που ενέχουν μικρούς τακτικούς ελιγμούς∙ τα σχέδια αποφυγής, τα εναλλακτικά σχέδια (γνωστά ως σχέδια «Β»), τις πρόσκαιρες και μόνιμες συμμαχίες.
Το γεγονός ότι από τη στιγμή που γίνονται οι σχεδιασμοί μέχρι την ώρα της υλοποίησής του τα άτομα που αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας το έργο αυτό είναι τα ίδια, κατέχοντας τον τίτλο του σοφού της φυλής ή του γκουρού του θέματος τότε δημιουργείται ένα πρόβλημα. Όχι τόσο διότι δεν έχει εμπλακεί μεγαλύτερος αριθμός προσώπων, αλλά, διότι υπάρχει έλλειψη ειδικών, τεχνοκρατών και επιστημονικού προσωπικού που θα μπορούσε να μελετήσει εις βάθος, να εισηγηθεί και να δώσει λύσεις εκεί που οι άλλοι αδυνατούν.
Συνεπώς, όταν σ’ ένα χώρο ακούγεται συχνά το σύνθημα της «επαναχάραξης στρατηγικής», στο μείζον πολιτικό θέμα που ταλανίζει έναν τόπο, το μόνο που μπορεί να προκαλεί η δήλωση αυτή είναι ανησυχία. Ακόμη πιο ανησυχητική μπορεί να θεωρηθεί η δήλωση, σχεδόν όλων των ημέτερων πολιτικών δυνάμεων, ότι «το κλειδί της λύσης του Κυπριακού βρίσκεται στην Άγκυρα». Η ωμή αυτή παραδοχή, από τους πολιτικούς ενός κράτους που αποτελεί μέρος της ΕΕ, περνάει, προς τον έξω κυρίως κόσμο, το μήνυμα της ηττοπάθειας. Αναντίλεκτα τα μεγέθη είναι μη συγκρίσιμα. Η Τουρκία υπερτερεί σχεδόν παντού. Αυτό που η δική μας πλευρά δεν έχει αντιληφθεί είναι την κρίσιμη θέση που κατέχει εντός ΕΕ, ιδιότητα που δεν έχει η Τουρκία. Η ΕΕ ως ζωντανός οργανισμός δίνει το δικαίωμα της αεικινησίας σε όλα τα επίπεδα. Επομένως η δικαιολογία ότι η ίδια η Ένωση μάς υποσκάπτει δεν ευσταθεί. Διότι αφενός είμαστε και ‘μείς μέρος αυτής, ιδιότητα που ο αντίπαλος δεν έχει, αλλά, αφετέρου εμείς είμαστε υπεύθυνοι για τη σύμπηξη των δικών μας συμμαχιών.
Η προηγούμενη κυβέρνηση συνυπέγραψε με τη Γαλλία αμυντική συμφωνία. Η παρούσα κυβέρνηση μπορεί να μην την ακύρωσε αλλά δεν την εκμεταλλεύεται. Η κυβέρνηση Παπαδόπουλου συνέστησε Ίδρυμα Γεωπολιτικού Ινστιτούτου. Τώρα, το ινστιτούτο υπολειτουργεί και σύμφωνα με την έκθεση της γενικής ελεγκτού «το Υπουργικό Συμβούλιο σε συνεδρία του στις 5.8.2009 αποφάσισε να διορίσει Επιτροπή αποτελούμενη από τους Υπουργούς Εξωτερικών και Παιδείας και Πολιτισμού καθώς και τον Κυβερνητικό Εκπρόσωπο με σκοπό τη μελέτη του θέματος και υποβολή εισήγησης προς το Υπουργικό.»
Όλοι συμφωνούμε ότι το ξύλο είναι ένα σκληρό και ανθεκτικό υλικό. Ο τερμίτης, όμως, αν και υποπολλαπλασίως μικρότερος από ένα κομμάτι ξύλου καταφέρνει να το φθείρει και να το καταστήσει τρωτό και αδύναμο. Το ίδιο μπορεί να κάνει και μια μύγα: Σε καταστάσεις πλήρους ισορροπίας, η επιλογή της να προσχωρήσει προς μια πλευρά μπορεί να είναι καθοριστική για τη ροπή της πλάστιγγας και την εξέλιξη ενός παιγνίου στρατηγικής.
Ο ρόλος της εκπαίδευσης
Εν όψει της δρομολογούμενης αναδιάρθρωσης των αναλυτικών προγραμμάτων, η εκπαίδευση έχει σοβαρό ρόλο να διαδραματίσει στο οικοδόμημα που ονομάζεται εξωτερική πολιτική και στρατηγικός σχεδιασμός. Αν και ο τρίτος μπορεί να διατυπώσει την άποψη πώς μπορεί η μέση εκπαίδευση να συμβάλει σ’ αυτό, αφ’ ης στιγμής είναι θέμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, πρέπει να τονιστεί ότι τίποτα δεν κτίζεται χωρίς βάσεις και δεν κατακτάται χωρίς προγραμματισμό. Φιλότιμες προσπάθειες γίνονται από διάφορα κέντρα μελετών, ιδιωτικής πρωτοβουλίας ως επί το πλείστο, αλλά αυτές δεν αρκούν. Τα τμήματα διεθνών σχέσεων των πανεπιστημίων επιβάλλεται να κάνουν πιο έντονη την παρουσία τους.
Αν ο μαθητής του Λυκείου ερωτηθεί να πει την άποψη του για την «Ειρήνη του Φιλοκράτη», το πιθανότερο είναι να μην έχει ιδέα. Έτι περαιτέρω αν ερωτηθεί για το Μέτερνιχ (αυστριακός διπλωμάτης) και το πώς αυτός συνέβαλε στην αποπομπή τού Καποδίστρια από τη θέση του Υπ. Εξ της Ρωσίας, πριν την ανάληψη των καθηκόντων του ως πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας. Ο προσανατολισμός του μαθήματος της Ιστορίας πρέπει να λαμβάνει κι αυτές τις πτυχές υπόψη, να εξετάζει την άποψη του κάθε μαθητή γι’ αυτά τα ιστορικά γεγονότα- που μπορεί ορισμένα εξ αυτών να ήταν χαμηλής πολιτικής- και να μην περιορίζεται στον εξετασιοκεντρικό χαρακτήρα τής αποστήθισης ημερομηνιών, αιτίων και αφορμών, μόνο. Από τις απλές ιδέες και τους συνειρμούς εφήβων - μαθητών δύναται να προκύψουν συμπεράσματα για το ποιος μπορεί να πάει που.
Στην ελληνική μυθολογία παρατηρούμε ότι ο θεός του πολέμου ήταν ο «βάρβαρος» και σκληροτράχηλος Άρης. Η θεά της στρατηγικής νόησης ήταν η Αθηνά και κύριος ευνοούμενός της ήταν ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Ο Όμηρος δε μένει καθόλου ασυγκίνητος από τους κατασκευαστές μέσων στρατηγικού πολέμου. Εμφαντικά αναφέρει τη συμβολή του Οδυσσέα στην κατάληψη της Τροίας, με τη σύλληψη της ιδέας του Δούρειου Ίππου. Εντούτοις δεν αφήνει στην αφάνεια τον κατασκευαστή του, Επειό.
Στην παγκόσμια Ιστορία υπάρχουν διάσπαρτα ονόματα ανθρώπων που έδωσαν με τις γνώσεις τους φως και κατέστησαν τη στρατηγική «μήτηρ πάντων» (σε παράφραση του Ηράκλειτου που έλεγε: «Πόλεμος πατήρ πάντων»). Από το Δημοσθένη, το Φίλιππο και τον υιό του Μ. Αλέξανδρο της αρχαίας Ελλάδας, τον Τζένγκις Χαν της Αρχαίας Κίνας μέχρι τον Ναπολέοντα και τον Φον Μέντερνιχ. Ο Κινέζος Σουν-τζου τον 4ο αιώνα π. Χ. στο βιβλίο του «Η Τέχνη του πολέμου», εξυμνώντας τη στρατηγική θεωρούσε ότι, ως τέχνη τού πολέμου είναι το ιδανικό της νίκης χωρίς αιματοχυσία.
Όταν γίνεται λόγος για στελέχωση του διπλωματικού σώματος και την υπολειτουργία του (τρανό παράδειγμα η προώθηση του «κανονισμού για το απευθείας εμπόριο» και το λήθαργο όλων όσοι εμπλέκονται στο θέμα) πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ο τρόπος με τον οποίο κάποιοι λειτουργοί εκλαμβάνουν την έννοια της «ευθύνης». Δεν είναι δυνατό κάποιος να κρύβεται πίσω από τον όγκο της πληροφόρησης, που λαμβάνει ηλεκτρονικά, για να δικαιολογήσει την αβλεψία του σε ένα τόσο σημαντικό θέμα.
Πρώτιστα, λοιπόν, είναι θέμα παιδείας. Αν ο διπλωμάτης γνωρίζει ότι η συνθηκολόγηση του «Φιλοκράτη» έγινε μεταξύ του ισχυρού Μακεδόνα Φιλίππου και της ασθενέστερης Αθήνας, θα έχει υπόψη του τις παγίδες τις οποίες έστησε εντέχνως ο Φίλιππος, και στις οποίες έπεσαν οι Αθηναίοι, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις. Έτσι, γίνεται ακόμα πιο επιφυλακτικός για κάθε κίνηση του αντιπάλου. Στη στρατηγική, ενίοτε, δεν λαμβάνεται και τόσο υπόψη η ηθική και η εμπιστοσύνη μεταξύ προσώπων. Οι συμμαχίες τίθενται στη βάση του κέρδους. Μπορείς, σύμφωνα με τους Κινέζους, να δώσεις ένα κομμάτι κεραμίδι και να πάρεις ως αντάλλαγμα ένα νεφρίτη.
Η εξίσωση Νταβούτογλου
Τις τελευταίες μέρες γράφονται διαφορά σε ό,τι αφορά την Εξίσωση Ισχύος ενός κράτους, έτσι όπως την έχει ορίσει ο ακαδημαϊκός και νυν Υπ.Εξ της Τουρκίας Αχ. Νταβούτογλου, στο βιβλίο του με τίτλο «Το στρατηγικό βάθος». Έτσι, λοιπόν, στη σελ. 48, παράγραφος 1.1, ο Νταβούτογλου ορίζει την πιο κάτω σχέση, ονομάζοντάς την «Η εξίσωση της ισχύος και τα στοιχεία της».
I = [ (Ισ + Γ + Πλ + Πο) + ( ΟΙ + ΤΙ + ΣΙ ) ] X(ΣΝ X ΣΣ X ΠΒ)
Ισ = Ιστορία
Γ = Γεωγραφία
Πλ = Πληθυσμός
Πο = Πολιτισμός
ΟΙ = Οικονομική Ικανότητα
ΤΙ = Τεχνολογική Ικανότητα
ΣΙ = Στρατιωτική Ικανότητα
ΣΝ = Στρατηγική Νοοτροπία
ΣΣ = Στρατηγικός Σχεδιασμός
ΠΒ = Πολιτική Βούληση
Κατά τον Νταβούτογλου η πρώτη παρένθεση αποτελεί τα σταθερά δεδομένα (ΣΔ) ενώ η δεύτερη τα Δυναμικά Δεδομένα (ΔΔ). Η δοθείσα εξίσωση στερείται κύρους. Όπως παρατηρήθηκε, ο μηδενισμός κάποιου εκ των παραγόντων της τελευταίας παρένθεσης μηδενίζει αυτόματα ολόκληρη την παράσταση πράγμα που καθιστά την Ισχύ μηδενικής τιμής. Είναι, λοιπόν, δυνατόν ένα κράτος, σε όσο άσχημη κατάσταση και αν περιέλθει να έχει μηδενική ισχύ ή ακόμα χειρότερα αρνητική;
Ο συγγραφέας στην προσπάθειά του να δικαιολογήσει την περίπτωση αρνητικής τιμής φέρει ιστορικά παραδείγματα (σελ. 73-77) για το πώς η Ισχύς μπορεί να φέρει αρνητικό πρόσημο. Επί παραδείγματι, όπως αναφέρει, η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιο Πολέμου απώλεσε περιοχές στον Καύκασο εξαιτίας της απώλειας 70000 στρατιωτών, πράγμα που επέδρασε αρνητικά στον παράγοντα Στρατηγικός Σχεδιασμός, με αποτέλεσμα την αρνητική Ισχύ. Εντούτοις, αργότερα, οι ίδιες περιοχές ανακτήθηκαν, καθώς με λιγότερο, αριθμητικά, στρατό και περισσότερο στρατηγικό σχεδιασμό, η εξίσωση Ισχύς έφερε θετικό πρόσημο.
Έχει ειπωθεί από ερευνητές ότι η εξίσωση Ισχύος τού Νταβούτογλου είναι απλοϊκή και φέρει εμφανή τρωτά σημεία. Δεχόμαστε τον ισχυρισμό αυτό. Από μαθηματικής άποψης η εξίσωση θα μπορούσε με μια απλή αλλαγή να γίνει πιο αληθοφανής. Αν η τελευταία παρένθεση μετατραπεί σε εκθέτη, ώστε το άθροισμα που βρίσκεται στις αγκύλες να αποτελέσει τη βάση της δύναμης, τότε η εξίσωση της Ισχύος θα μπορούσε να γίνει πιο πιστευτή. Έτσι, σε περίπτωση μηδενισμού του εκθέτη η Ισχύς θα ισούται με 1, περίπτωση ουδέτερης ισχύος θα θέλαμε, αν εξαιρέσουμε βεβαίως την ειδική περίπτωση κατά την οποία μηδενίζεται και η βάση, διότι τότε θα έχουμε απροσδιόριστη μορφή. Στην περίπτωση που ο εκθέτης γίνει αρνητικός τότε η ισχύς θα κυμαίνεται μεταξύ 0 και 1, πράγμα που δηλοί την εξασθενημένη ισχύ. Αν ο εκθέτης παρουσιάζει θετικό πρόσημο, η αύξησή του θα προσδίδει μεγαλύτερη Ισχύ, αυξανόμενη μάλιστα με εκθετικό τρόπο και όχι με γραμμικό, όπως θέλει η έκφραση Νταβούτογλου.
Επιπλέον, στο βιβλίο εμφανίζονται και άλλα σημεία που χρήζουν διασαφήνισης. Η προσπάθεια του συγγραφέα να φέρει παραδείγματα που αφορούν τομείς διαφόρων επιστημών καθιστούν κάποιους από τους ισχυρισμούς του αναξιόπιστους. Στη σελίδα 31 επιχειρεί, με παράδειγμα από τη Φυσική, να αποδείξει ότι δε μπορεί εύκολα κανείς να καταλήξει σε συμπέρασμα μεταξύ θεατών και αθέατων όψεων στις διεθνείς σχέσεις, χρησιμοποιώντας την περίπτωση του παγόβουνου. Σύμφωνα με τον Νταβούτογλου όπως στο παγόβουνο δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια σχέση υπάρχει μεταξύ της κορυφής και του βυθισμένου μέρους του, το ίδιο ισχύει και στις διεθνείς σχέσεις. Σ’ αυτό το σημείο ο ακαδημαϊκός (δια)ψεύδεται διότι από τη Β’ Γυμνασίου οι μαθητές διδάσκονται ότι περίπου το 1/10 του παγόβουνου βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια του νερού ενώ τα υπόλοιπα 9/10 του κάτω απ’ αυτήν.
Υπεραπλουστευμένες και εκλαϊκευμένες αναφορές του, επίσης, σε τομείς όπως η Μηχανική Ρευστών ή η Θεωρία Παιγνίων, θα έπρεπε να γίνουν με φειδώ και σεβασμό προς αυτούς τους τομείς της επιστήμης. Από την άλλη, όμως, δε θα μπορούσαμε να αγνοοήσουμε τα όσα κατέγραψε ως ακαδημαϊκός και τείνει να κάνει πράξη ως υπουργός.
Κυριάκος Σ. Κολοβός
Στρατηγική Νόηση
Ένα κράτος, της σύγχρονης ευρωπαϊκής εποχής, που μελετά το διεθνές πολιτικό σκηνικό το πρώτο πράγμα που αναπτύσσει είναι τις συμμαχίες σε στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό επίπεδο. Η εξέλιξη των πραγμάτων είναι τέτοια που δεν χωράει η δικαιολογία του μικρού του μεγέθους, προκειμένου να βυθίζεται στη μεμψιμοιρία, και να περιμένει τη διαγραφή της πορείας του και τον καθορισμό της τύχης του από τους τρίτους, που καραδοκούν να το αφανίσουν.
Έτσι, τίποτα απ’ όλα αυτά δε στηρίζεται στη στρατηγική του αυτοσχεδιασμού, του μπαλώματος και της προχειρότητας. Όλα εδράζονται σε στρατηγικούς σχεδιασμούς μακράς πνοής που ενέχουν μικρούς τακτικούς ελιγμούς∙ τα σχέδια αποφυγής, τα εναλλακτικά σχέδια (γνωστά ως σχέδια «Β»), τις πρόσκαιρες και μόνιμες συμμαχίες.
Το γεγονός ότι από τη στιγμή που γίνονται οι σχεδιασμοί μέχρι την ώρα της υλοποίησής του τα άτομα που αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας το έργο αυτό είναι τα ίδια, κατέχοντας τον τίτλο του σοφού της φυλής ή του γκουρού του θέματος τότε δημιουργείται ένα πρόβλημα. Όχι τόσο διότι δεν έχει εμπλακεί μεγαλύτερος αριθμός προσώπων, αλλά, διότι υπάρχει έλλειψη ειδικών, τεχνοκρατών και επιστημονικού προσωπικού που θα μπορούσε να μελετήσει εις βάθος, να εισηγηθεί και να δώσει λύσεις εκεί που οι άλλοι αδυνατούν.
Συνεπώς, όταν σ’ ένα χώρο ακούγεται συχνά το σύνθημα της «επαναχάραξης στρατηγικής», στο μείζον πολιτικό θέμα που ταλανίζει έναν τόπο, το μόνο που μπορεί να προκαλεί η δήλωση αυτή είναι ανησυχία. Ακόμη πιο ανησυχητική μπορεί να θεωρηθεί η δήλωση, σχεδόν όλων των ημέτερων πολιτικών δυνάμεων, ότι «το κλειδί της λύσης του Κυπριακού βρίσκεται στην Άγκυρα». Η ωμή αυτή παραδοχή, από τους πολιτικούς ενός κράτους που αποτελεί μέρος της ΕΕ, περνάει, προς τον έξω κυρίως κόσμο, το μήνυμα της ηττοπάθειας. Αναντίλεκτα τα μεγέθη είναι μη συγκρίσιμα. Η Τουρκία υπερτερεί σχεδόν παντού. Αυτό που η δική μας πλευρά δεν έχει αντιληφθεί είναι την κρίσιμη θέση που κατέχει εντός ΕΕ, ιδιότητα που δεν έχει η Τουρκία. Η ΕΕ ως ζωντανός οργανισμός δίνει το δικαίωμα της αεικινησίας σε όλα τα επίπεδα. Επομένως η δικαιολογία ότι η ίδια η Ένωση μάς υποσκάπτει δεν ευσταθεί. Διότι αφενός είμαστε και ‘μείς μέρος αυτής, ιδιότητα που ο αντίπαλος δεν έχει, αλλά, αφετέρου εμείς είμαστε υπεύθυνοι για τη σύμπηξη των δικών μας συμμαχιών.
Η προηγούμενη κυβέρνηση συνυπέγραψε με τη Γαλλία αμυντική συμφωνία. Η παρούσα κυβέρνηση μπορεί να μην την ακύρωσε αλλά δεν την εκμεταλλεύεται. Η κυβέρνηση Παπαδόπουλου συνέστησε Ίδρυμα Γεωπολιτικού Ινστιτούτου. Τώρα, το ινστιτούτο υπολειτουργεί και σύμφωνα με την έκθεση της γενικής ελεγκτού «το Υπουργικό Συμβούλιο σε συνεδρία του στις 5.8.2009 αποφάσισε να διορίσει Επιτροπή αποτελούμενη από τους Υπουργούς Εξωτερικών και Παιδείας και Πολιτισμού καθώς και τον Κυβερνητικό Εκπρόσωπο με σκοπό τη μελέτη του θέματος και υποβολή εισήγησης προς το Υπουργικό.»
Όλοι συμφωνούμε ότι το ξύλο είναι ένα σκληρό και ανθεκτικό υλικό. Ο τερμίτης, όμως, αν και υποπολλαπλασίως μικρότερος από ένα κομμάτι ξύλου καταφέρνει να το φθείρει και να το καταστήσει τρωτό και αδύναμο. Το ίδιο μπορεί να κάνει και μια μύγα: Σε καταστάσεις πλήρους ισορροπίας, η επιλογή της να προσχωρήσει προς μια πλευρά μπορεί να είναι καθοριστική για τη ροπή της πλάστιγγας και την εξέλιξη ενός παιγνίου στρατηγικής.
Ο ρόλος της εκπαίδευσης
Εν όψει της δρομολογούμενης αναδιάρθρωσης των αναλυτικών προγραμμάτων, η εκπαίδευση έχει σοβαρό ρόλο να διαδραματίσει στο οικοδόμημα που ονομάζεται εξωτερική πολιτική και στρατηγικός σχεδιασμός. Αν και ο τρίτος μπορεί να διατυπώσει την άποψη πώς μπορεί η μέση εκπαίδευση να συμβάλει σ’ αυτό, αφ’ ης στιγμής είναι θέμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, πρέπει να τονιστεί ότι τίποτα δεν κτίζεται χωρίς βάσεις και δεν κατακτάται χωρίς προγραμματισμό. Φιλότιμες προσπάθειες γίνονται από διάφορα κέντρα μελετών, ιδιωτικής πρωτοβουλίας ως επί το πλείστο, αλλά αυτές δεν αρκούν. Τα τμήματα διεθνών σχέσεων των πανεπιστημίων επιβάλλεται να κάνουν πιο έντονη την παρουσία τους.
Αν ο μαθητής του Λυκείου ερωτηθεί να πει την άποψη του για την «Ειρήνη του Φιλοκράτη», το πιθανότερο είναι να μην έχει ιδέα. Έτι περαιτέρω αν ερωτηθεί για το Μέτερνιχ (αυστριακός διπλωμάτης) και το πώς αυτός συνέβαλε στην αποπομπή τού Καποδίστρια από τη θέση του Υπ. Εξ της Ρωσίας, πριν την ανάληψη των καθηκόντων του ως πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας. Ο προσανατολισμός του μαθήματος της Ιστορίας πρέπει να λαμβάνει κι αυτές τις πτυχές υπόψη, να εξετάζει την άποψη του κάθε μαθητή γι’ αυτά τα ιστορικά γεγονότα- που μπορεί ορισμένα εξ αυτών να ήταν χαμηλής πολιτικής- και να μην περιορίζεται στον εξετασιοκεντρικό χαρακτήρα τής αποστήθισης ημερομηνιών, αιτίων και αφορμών, μόνο. Από τις απλές ιδέες και τους συνειρμούς εφήβων - μαθητών δύναται να προκύψουν συμπεράσματα για το ποιος μπορεί να πάει που.
Στην ελληνική μυθολογία παρατηρούμε ότι ο θεός του πολέμου ήταν ο «βάρβαρος» και σκληροτράχηλος Άρης. Η θεά της στρατηγικής νόησης ήταν η Αθηνά και κύριος ευνοούμενός της ήταν ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Ο Όμηρος δε μένει καθόλου ασυγκίνητος από τους κατασκευαστές μέσων στρατηγικού πολέμου. Εμφαντικά αναφέρει τη συμβολή του Οδυσσέα στην κατάληψη της Τροίας, με τη σύλληψη της ιδέας του Δούρειου Ίππου. Εντούτοις δεν αφήνει στην αφάνεια τον κατασκευαστή του, Επειό.
Στην παγκόσμια Ιστορία υπάρχουν διάσπαρτα ονόματα ανθρώπων που έδωσαν με τις γνώσεις τους φως και κατέστησαν τη στρατηγική «μήτηρ πάντων» (σε παράφραση του Ηράκλειτου που έλεγε: «Πόλεμος πατήρ πάντων»). Από το Δημοσθένη, το Φίλιππο και τον υιό του Μ. Αλέξανδρο της αρχαίας Ελλάδας, τον Τζένγκις Χαν της Αρχαίας Κίνας μέχρι τον Ναπολέοντα και τον Φον Μέντερνιχ. Ο Κινέζος Σουν-τζου τον 4ο αιώνα π. Χ. στο βιβλίο του «Η Τέχνη του πολέμου», εξυμνώντας τη στρατηγική θεωρούσε ότι, ως τέχνη τού πολέμου είναι το ιδανικό της νίκης χωρίς αιματοχυσία.
Όταν γίνεται λόγος για στελέχωση του διπλωματικού σώματος και την υπολειτουργία του (τρανό παράδειγμα η προώθηση του «κανονισμού για το απευθείας εμπόριο» και το λήθαργο όλων όσοι εμπλέκονται στο θέμα) πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ο τρόπος με τον οποίο κάποιοι λειτουργοί εκλαμβάνουν την έννοια της «ευθύνης». Δεν είναι δυνατό κάποιος να κρύβεται πίσω από τον όγκο της πληροφόρησης, που λαμβάνει ηλεκτρονικά, για να δικαιολογήσει την αβλεψία του σε ένα τόσο σημαντικό θέμα.
Πρώτιστα, λοιπόν, είναι θέμα παιδείας. Αν ο διπλωμάτης γνωρίζει ότι η συνθηκολόγηση του «Φιλοκράτη» έγινε μεταξύ του ισχυρού Μακεδόνα Φιλίππου και της ασθενέστερης Αθήνας, θα έχει υπόψη του τις παγίδες τις οποίες έστησε εντέχνως ο Φίλιππος, και στις οποίες έπεσαν οι Αθηναίοι, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις. Έτσι, γίνεται ακόμα πιο επιφυλακτικός για κάθε κίνηση του αντιπάλου. Στη στρατηγική, ενίοτε, δεν λαμβάνεται και τόσο υπόψη η ηθική και η εμπιστοσύνη μεταξύ προσώπων. Οι συμμαχίες τίθενται στη βάση του κέρδους. Μπορείς, σύμφωνα με τους Κινέζους, να δώσεις ένα κομμάτι κεραμίδι και να πάρεις ως αντάλλαγμα ένα νεφρίτη.
Κυριάκος Σ. Κολοβός
Δημοσιεύτηκε επίσης στο περιοδικό "Εκπαιδευτική Αλλαγή".Mέγα το της θαλάσσης κράτος
Την πιο πάνω θουκυδίδεια φράση χρησιμοποιήσε ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, σχολιάζοντας την πολιτική που σχεδίασε ο Αχ. Νταβούτογλου και ακολουθεί η Τουρκία σε σχέση με την Ελλάδα, στην συνέντευξη Τύπου επ’ ευκαιρία της 75ης Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης. Μ’ αυτές τις πέντε λέξεις ο Αντώνης Σαμαράς ξεκαθάρισε ποια θα είναι η δική του πολιτική σε περίπτωση εκλογής του στην πρωθυπουργία της χώρας.
Ο Α. Σαμαράς έδειξε ότι πέραν των οικονομικών θεμάτων, που ταλανίζουν τη χώρα τους τελευταίους μήνες, ασχολείται ενδελεχώς με τα εθνικά θέματα και ότι προτείνει πολιτική βάσει της οποίας η Ελλάδα μπορεί να διατηρήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα και τη θέση της στο βαλκανικό γίγνεσθαι. Μάλιστα, όπως δήλωσε, έχει μελετήσει τα συγγράμματα του κ. Νταβούτογλου, όταν ακόμη αυτός ήταν εξωθεσμικός παράγοντας, και έχει κατανοήσει τα όσα εννοεί ο νυν ΥΠΕΞ της Τουρκίας περί «Στρατηγικού Βάθους». Συνεχίζοντας χαρακτήρισε σημαντική τη μελέτη των όσων προτείνει ο κ. Νταβούτογλου λαμβάνοντας κανείς υπόψιν τις αλλαγές που προωθούνται στην Τουρκία με τον παραγκωνισμό του βαθέος κράτους της χώρας. Προχωρώντας ένα βήμα πάρα πέρα δήλωσε κατηγορηματικά, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, η δική του φιλοσοφία εμπερικλείεται στη φράση: «Μέγα το της θαλάσσης κράτος!».
Είναι η απάντηση ενός πρώην ΥΠΕΞ και εν δυνάμει Πρωθυπουργού της Ελλάδας στην προσέγγιση Νταβούτογλου όπως αυτή διατυπώνεται στο βιβλίο «Το στρατηγικό βάθος» (σελ. 83): «Είναι αδύνατον για την Τουρκία που δημιουργήθηκε στη βάση του ιστορικού και γεωπολιτικού παρελθόντος του Οθωμανικού και υπεισήλθε στην κληρονομιά της, να διανοηθεί και να σχεδιάσει την άμυνά της αποκλειστικά στο πλαίσιο των συνόρων που κατέχει».
Σ’ αυτό το σημείο μπορούμε να διακρίνουμε τη σύγκρουση των δύο απόψεων. Αφενός ο Αχ. Νταβούτογλου προφασιζόμενος τη διασφάλιση των συνόρων της χώρας του προτείνει το σχεδιασμό άμυνας που ν’ απευθύνεται και εκτός τουρκικών συνόρων∙ κατ’ επέκτασιν έξοδο μέσω Αιγαίου και Κύπρου. Αφετέρου η εκφρασθείσα άποψη Σαμαρά υπαγορεύει τον ανασχεδιασμό της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής που έρχεται σε αντίθεση ακόμα και με την πολιτική Παπανδρέου-Δρούτσα, που προνοεί εξευμενισμό του τουρκικού θηρίου.
Η αναφορά στη θάλασσα, από μέρους Σαμαρά, δεν είναι τυχαία. Αφού η κύρια ελλαδο-τουρκική διαφορά εστιάζεται, γεωγραφικά, σ’ αυτό το χώρο η έμφαση που δίνεται σηματοδοτεί τη χάραξη μιας νέας εξωτερικής πολιτικής, σε περίπτωση εκλογής του, που θ’ ανατρέψει τα όσα επισυμβαίνουν στο Αιγαίο από το 1996 και τα όσα γκρίζα έχουν επισωρευθεί από το 1997 με τις συμφωνίες της Μαδρίτης.
Κυριάκος Σ. Κολοβός
Δημοσιεύτηκε στη διεύθυνση, http://www.sigmalive.com/files/filefield/9/0/1/simerini%2021092010.pdf
σελ. 9
