Η δράση του 281 ΤΠ το 1974

Το 281 Τάγμα Πεζικού είναι από τις στρατιωτικές μονάδες που το καλοκαίρι του 1974 πέρασαν από όλα τα στάδια του δράματος και βίωσαν τις συνέπειες τόσο του πραξικοπήματος όσο και της εισβολής, όσο λίγες μονάδες κατά την εν λόγω περίοδο. Δυσανάλογες με τη δράση του είναι οι αναφορές, τα γραπτά κείμενα και τα αφιερώματα που αναφέρονται στην αυτοθυσία και την αυταπάρνηση που επέδειξαν, σε πολλές περιπτώσεις, οι μαχητές του 281 ΤΠ. Πολλές φορές εγκατελειμμένοι από την ανώτερη διοίκηση του τάγματος, οι κατώτεροι αξιωματικοί (μόνιμοι και έφεδροι) οι οποίοι επέδειξαν ηγετικές ικανότητες, μαζί με τους στρατιώτες, πάλεψαν, αμύνθηκαν και πολέμησαν υπέρ Πίστεως και Πατρίδος.

Εν αντιθέσει με τη σημερινή κατάσταση της μονάδας, το 1974, το 281 ΤΠ ήταν πλήρης, μάχιμη μονάδα με 1ο, 2ο, 3ο Λόχο, με Λόχο Υποστήριξης και Λόχος Διοικήσεως. Το 1974 έδρευε στις καινούριες, τότε, εγκαταστάσεις της Μύρτου και είχε ως αποστολή την κάλυψη του τόξου από τα Λιβερά μέχρι και τον Άγιο Γεώργιο Κερύνειας, μαζί με άλλες μονάδες της ΕΦ. Η δύναμη των Λόχων μπορούσε να κυμανθεί από 70 μέχρι και 120 στρατιώτες, ανάλογα με την ένταξη, στο δυναμολόγιο του Τάγματος, των στρατιωτικών σειρών οπλιτών που είχαν ολοκληρώσει την εκπάιδευσή τους. Ο οπλισμός της μονάδας, επιγραμματικά, ήταν: Τυφέκια νούμερο 4, στεν, πολυβόλα 030, αντιαεροπορικά 0,50, όλμοι, αντιαρματικά και ΠΑΟ.

Στις 15 Ιουλίου το προσωπικό της μονάδας διετάχθη όπως κινηθεί προς τη Λευκωσία. Στην πορεία ενεπλάκη σε μικροεπεισόδια παρά τον αστυνομικό σταθμό Γερολάκκου. Τελικά κατευθύνθηκε και διανυκτέρευσε κοντά στο Hilton. Την επομένη, αξιωματικοί και οπλίτες, πήραν εντολή όπως μεταβούν στον Κύκκο αλλά λόγω της προηγηθείσας ανατινάξεως του ξύλινου γεφυριού παρά τον Πεδουλά, αναγκάστηκαν να αλλάξουν δρομολόγιο και να φτάσουν στην Πάφο μέσω Ομόδους – Αρχιμανδρίτας – Τίμης – ΚΕΝ Γεροσκήπου. Στην επαρχία Πάφου και συγκεκριμένα στο χωριό Παναγιά, η μονάδα είχε τον πρώτο της νεκρό. Το απόγευμα της 19ης Ιουλίου, μετά τις περιπλανήσεις στην επαρχία Πάφου, η μονάδα εντάλθηκε να επιστρέψει στην Λευκωσιά. Μετά από το μακρινό ταξίδι και τις πληροφορίες για επικείμενη τουρκική εισβολή να πληθαίνουν, αντί η μονάδα να συνεχίσει προς τους χώρους διασποράς και άμυνας, σύμφωνα με τα σχέδια αμύνης που είχαν εκπονηθεί, για άλλη μια φορά, εγκληματικά, δόθηκε η διαταγή όπως το Τάγμα στρατοπεδεύσει στην Αθαλάσσα.

Ξημερώματα της 20ης Ιουλίου, ο 1ος Λόχος διετάχθη να κινηθεί προς το Μπογάζι, ενώ το υπόλοιπο Τάγμα ξεκίνησε για τον Γερόλακκο. Στην πορεία φαίνονταν τα τουρκικά μεταγωγικά να ρίχνουν αλεξιπτωτιστές στο θύλακα Κιόνελι-Αγύρτας, ενώ κατά την έξοδο της φάλαγγας από το χωριό Κοντεμένος, στο δρόμο προς Πάναγρα, δέχθηκαν ανηλεή βομβαρδισμό από την τουρκική αεροπορία. Η μη τήρηση των στοιχειωδών κανόνων κίνησης μηχανοκίνητης φάλαγγας οχημάτων, η απουσία αντιαεροπορικής κάλυψης, όπως προνοούνταν από τα σχέδια αφενός, η μη έγκαιρη προετοιμασία και η κούραση των προηγούμενων ημερών αφετέρου, οδήγησαν την μονάδα σε μια άσχημη φάση απ’ όλες τις απόψεις. Η απουσία της ανώτερης διοίκησης της μονάδας- καθώς περί άλλα τύρβαζε και με άλλα ασχολούνταν- οι άτακτες, μη συντονισμένες και κατά το δοκούν ενέργειες είχαν τραγικές συνέπειες για το 281 ΤΠ, σ’ αυτή την πρώτη επαφή με τον εχθρό. Μετρούσε τον δεύτερό του νεκρό, τον Ανθυπολοχαγό Μενελάου Μενέλαο, και τον πρώτο του αγνοούμενο που στην προσπάθειά του να καλυφθεί από τα τουρκικά πυρά αποπροσανατολίστηκε με αποτέλεσμα να εισχωρήσει στο τ/κ χωριό Καμπυλή. Άλλοι άντρες ακρωτηριάστηκαν και τραυματίστηκαν. Η φάλλαγγα των οχημάτων καταστράφηκε και ο βαρύς οπλισμός της μονάδας υπέστη μεγάλες ζημιές.

Στη συνέχεια οι εναπομείναντες, σώοι και αξιόμαχοι, κινήθηκαν πεζή προς τα Πάναγρα. Αξιοσημείωτον της όλης ασυνεννοησίας που επικρατούσε στις τάξεις του στρατού είναι ότι λίγη ώρα αργότερα την ίδια πορεία ακολούθησε το 286 ΜΤΠ, το οποίο είχε βαρύτατες απώλειες από τους βομβαρδισμούς. Όπως εύστοχα αναφέρει ο Δημ. Ταλιαδώρος («286 ΜΤΠ-Πολεμικό Ημερολόγιο 1974, σελ. 152) ο Κοντεμένος αποτέλεσε τόπο εθνικού θυσιαστηρίου. Για την Ιστορία αναφέρουμε ότι το 286 ΜΤΠ έχασε 2 αξιωματικούς (περιλαμβανομένου του διοικητή του Γ. Μπούτου) και 5 οπλίτες. Καταλήγοντας στα Πάναγρα βράδυ της 20ης Ιουλίου, κατάκοποι και ταλαιπωρημένοι οι άντρες του 281 ΤΠ επιβιβάσθηκαν σε επιταγμένα φορτηγά για να μεταφερθούν στην πρώτη γραμμή πυρός∙ στο Πέντε Μίλι, χώρο απόβασης των ήδη εδραιωμένων τουρκικών δυνάμεων.

Μέχρι και τις 23 Ιουλίου οι άντρες του 281 ΤΠ μάχονταν ακατάπαυστα. Από τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Ιουλίου που ανέλαβαν δράση παρά το ξενοδοχείο «Ζέφυρος» στην Κερύνεια, μέσα σε περιβόλια και χαράδρες, προσπάθησαν άλλοτε μόνοι τους και κάποιες φορές υπό διοίκηση άλλων σχηματισμών να αμυνθούν και να περιορίσουν το δυτικό μέρος του προγεφυρώματος του Τούρκου εισβολέα. Μετρώντας τις απώλειές τους, ανάμεσά τους και ο ηρωικά πεσών διοικητής του 3ου Λόχου, υπολοχαγός Τσουκνίδας Δημήτριος, η μονάδα άρχισε να οπισθοχωρεί προς Πάναγρα, Διόριος, Αγριδάκι και Κοντεμένο.

Την 14η Αυγούστου η τουρκική αεροπορία ξεκινά εκ νέου το σφυροκόπημα σηματοδοτώντας την έναρξη της β’ φάσης της εισβολής. Οι Τούρκοι χρησιμοποιώντας μεγάλο όγκο πυρός ανάγκασαν το 281 ΤΠ, όπως και τις υπόλοιπες μονάδες της ΕΦ, να αναδιπλωθούν και να οπισθοχωρήσουν προς διάφορες κατευθύνσεις: Άγιο Ερμόλαο, Σκυλλούρα, Κυρά Μόρφου, Καλό Χωριό (Καπούτη) Μόρφου. Η οπισθοχώρηση δεν ήταν συγκροτημένη. Γι’ αυτό εξάλλου στις 15 Αυγούστου από ομάδα 8 ατόμων που κρύφτηκαν σε περιβόλι με εσπεριδοειδή οι 7 είναι αγνοούμενοι μέχρι σήμερα ενώ ο μοναδικός που επέστρεψε από την Τουρκία, μετά την αιχμαλωσία του, ανέφερε σε μαρτυρία του: «Στις 14/8/74 βρισκόμουν με την ομάδα μου στην περιοχή Αγίου Ερμολάου αποτελούμενη από 8 άτομα, τους: Ττανντίρη Λούκα, Κολοβού Σωτήρη, Προκοπίου Σωτήρη, Φαίδωνος Φαίδων, Κυριάκου Επιφάνιος, Γεωργίου Παναγιώτη, Κωνσταντή Στυλιανό. Από τον Κοντεμένο κατευθυνθήκαμε στην Κυρά Μόρφου όπου κρυφτήκαμε σε περιβόλι με εσπεριδοειδή. Γύρω στις 14:30 της 15ης Αυγούστου προσπαθήσαμε μαζί με τον Φαίδωνος να μεταβούμε στην Κυρά Μόρφου για να φέρουμε τρόφιμα. Με την είσοδο μας στο χωριό συνελήφθην από τους Τούρκους. Ρωτήθηκα αν υπήρχαν και άλλοι μαζί μας. Απαντήσαμε αρνητικά και ακολούθως μας έδεσαν τα μάτια. Έκτοτε δεν ξαναείδα τον Φαίδωνος, αλλά ούτε και κανέναν άλλο από την ομάδα μου. Κακοποιήθηκα και μεταφέρθηκα στην Τουρκία από όπου και απελύθηκα στις 28/10/74». Αυτή ήταν μια από τις πιο μαύρες και τραγικές σελίδες του 281 ΤΠ.

Ο τελικός απολογισμός δείχνει ότι το τίμημα των πολεμικών επιχειρήσεων ήταν αρκετά βαρύ για τον σχηματισμό της Μύρτου: 14 νεκροί, 8 αγνοούμενοι, ακρωτηριασμένοι, σωματικά και ψυχικά τραυματισμένοι. Είχε τον πρώτο του νεκρό στο πραξικόπημα, νεκρό και αγνοούμενο από την πρώτη μέρα της εισβολής, νεκρούς στις πολεμικές επιχειρήσεις, νεκρό εντός του στρατοπέδου από βομβαρδισμό, αγνοούμενους στη β’ φάση της εισβολής. Επίσης ξεκάθαρο είναι ότι η προδοσία δεν άφησε ανεπηρέαστο το Τάγμα. Μια μονάδα που σαν κύρια της αποστολή είχε την απόκρουση της όποιας τουρκικής αποβατικής ενέργειας, με συγκεκριμένο τομέα δράσης, βάσει και του ΣΑΚ (Σχέδιο Αμύνης Κύπρου) «Αφροδίτη», αντί να βρίσκεται στα βόρεια παράλια της Κύπρου και να φυλάει «Θερμοπύλες» βρέθηκε στην Πάφο να κυνηγάει ‘μακαριακούς’. Της προδοσίας υπήρξε συνέχεια. Τη νύκτα της 19ης Ιουλίου αντί το τάγμα να οδηγηθεί στον τόπο της επικείμενης εισβολής, για απόκρουσή της, στάθμευσε και διανυκτέρευσε στην Αθαλάσσα. Έτσι, το πρωί της επομένης ως αμνοί επί σφαγή οδηγήθηκαν οι άντρες της μονάδας, υπό το φως της ημέρας, έρμαια της τουρκικής αεροπορίας, στον Κοντεμένο.

Πιο κάτω παρατίθενται τα ονόματα των πεσόντων και αγνοουμένων του 281 ΤΠ.

Πεσόντες

Βαθμός Ονοματεπώνυμο Καταγωγή

Υπλγος Τσουκνίδας Δημήτριος Σοφάδες Καρδίτσας

Ανθλγος Μενελάου Μενέλαος Λεμεσός

Στρτης Ανδρέου Θεόδωρος Λύμπια

Στρτης Αρμινιώτης Δημήτριος Τριμίκλινη

Στρτης Αχιλλέως Αχιλλέας Κάτω Ζώδια

Στρτης Γιωργακούδης Πέτρος Δίκωμο

Στρτης Ιωάννου Γεώργιος Αγ. Θεόδωρο Αγρού

Στρτης Κυπριανίδης Αντρέας Κάτω Δευτερά

Στρτης Κυριάκου Κυριάκος Αγ. Ηλία Αγρού

Στρτης Κωνσταντίνου Αντρέα Κοντεμένος

Στρτης Μιχαήλ Αντρέας ‘Εξω Μετόχι

Στρτης Παχουλαρά Γεώργιος Λυθροδόντας

Στρτης Χριστοδούλου Σωκράτης Χούλου

Στρτης Φλουρέντζου Νικόλαος Κοντεμένος



Αγνοούμενοι

Βαθμός Ονοματεπώνυμο Καταγωγή

Ανθλγος Αχιλλέως Παναγιώτης Πάνω Ζώδια

Ανθλγος Κυριάκου Επιφάνιος Βιτσάδα

Δνεας Προκοπίου Σωτήρης Κυπερούντα

Στρτης Καραολή Πανίκος Λυθροδόντας

Στρτης Κολοβός Σωτήρης Χάρτζια

Στρτης Κωνσταντή Στυλιανός Αργάκα

Στρτης Τταντίρη Λούκας Τύμπου

Στρτης Φαίδωνος Φαίδων Λεμεσός

Υ.Γ. (1) Οι γραπτές πηγές που αναφέρονται στη δράση του 281 ΤΠ τις μέρες του καλοκαιριού του 1974 είναι περιορισμένες. Η μόνη, ίσως, δημοσιευμένη, γραπτή πηγή που έχουμε είναι το βιβλίο του Φίλιππου Καρατσιόλη «281 ΤΠ, 2ος Λόχος, Μύρτου 1974, έκδοση 2002», κληρωτού στρατιώτη του 2ου Λόχου του 281 ΤΠ το 1974. Κάποιες άλλες πηγές είναι αδημοσίευτες και χρησιμοποιούνται ως παραπομπές από άλλους συγγραφείς, όπως λόγου χάριν στο βιβλίο του Δημ. Ταλιαδώρου που αναφέρθηκε προηγούμενως.

(2) Κάποια ονόματα στρατιωτών δεν αναφέρονται για ευνόητους λόγους.

(3) Κάθε χρόνο, την πρώτη Κυριακή του Ιούλη τελείται μνημόσυνο πεσόντων και προσκλητήριο αγνοουμένων. Στις 4 Ιουλίου του 2010 τελέστηκαν τα αποκαλυπτήρια του νέου μνημείου πεσόντων και αγνοουμένων του 281ΤΠ στον Κουτραφά. Για λόγους που άπτονται των σημερινών σχεδιασμών της ΕΦ η μετακίνηση της μονάδας από τη Βυζακιά στον Κουτραφά, μοιραία οδήγησε και στη δημιουργία νέου μνημείου. Όπως ανέφερε ο Γ. Πενηνταέξ, εκ μέρους των πολεμιστών του 281 ΤΠ του 1974, στην πιο πάνω εκδήλωση, «... η συρρίκνωση του ιστορικού τάγματος της Μύρτου έχει φτάσει σε τέτοια οριακά επίπεδα που απειλεί ακόμα και την ίδια την ύπαρξή του».

Κυριάκος Σ. Κολοβός