Στρατηγική Νόηση

Κυριάκος Σ. Κολοβός

 

Ένα κράτος, της σύγχρονης ευρωπαϊκής εποχής, που μελετά το διεθνές πολιτικό σκηνικό το πρώτο πράγμα που αναπτύσσει είναι τις συμμαχίες σε στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό επίπεδο. Η εξέλιξη των πραγμάτων είναι τέτοια που δεν χωράει η δικαιολογία του μικρού του μεγέθους, προκειμένου να βυθίζεται στη μεμψιμοιρία, και να περιμένει τη διαγραφή της πορείας του και τον καθορισμό της τύχης του από τους τρίτους, που καραδοκούν να το αφανίσουν.

Έτσι, τίποτα απ’ όλα αυτά δε στηρίζεται στη στρατηγική του αυτοσχεδιασμού, του μπαλώματος και της προχειρότητας. Όλα εδράζονται σε στρατηγικούς σχεδιασμούς μακράς πνοής που ενέχουν μικρούς τακτικούς ελιγμούς∙ τα σχέδια αποφυγής, τα εναλλακτικά σχέδια (γνωστά ως σχέδια «Β»), τις πρόσκαιρες και μόνιμες συμμαχίες.

Το γεγονός ότι από τη στιγμή που γίνονται οι σχεδιασμοί μέχρι την ώρα της υλοποίησής του τα άτομα που αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας το έργο αυτό είναι τα ίδια, κατέχοντας τον τίτλο του σοφού της φυλής ή του γκουρού του θέματος τότε δημιουργείται ένα πρόβλημα. Όχι τόσο διότι δεν έχει εμπλακεί μεγαλύτερος αριθμός προσώπων, αλλά, διότι υπάρχει έλλειψη ειδικών, τεχνοκρατών και επιστημονικού προσωπικού που θα μπορούσε να μελετήσει εις βάθος, να εισηγηθεί και να δώσει λύσεις εκεί που οι άλλοι αδυνατούν.

Συνεπώς, όταν σ’ ένα χώρο ακούγεται συχνά το σύνθημα της «επαναχάραξης στρατηγικής», στο μείζον πολιτικό θέμα που ταλανίζει έναν τόπο, το μόνο που μπορεί να προκαλεί η δήλωση αυτή είναι ανησυχία. Ακόμη πιο ανησυχητική μπορεί να θεωρηθεί η δήλωση, σχεδόν όλων των ημέτερων πολιτικών δυνάμεων, ότι «το κλειδί της λύσης του Κυπριακού βρίσκεται στην Άγκυρα». Η ωμή αυτή παραδοχή, από τους πολιτικούς ενός κράτους που αποτελεί μέρος της ΕΕ, περνάει, προς τον έξω κυρίως κόσμο, το μήνυμα της ηττοπάθειας. Αναντίλεκτα τα μεγέθη είναι μη συγκρίσιμα. Η Τουρκία υπερτερεί σχεδόν παντού. Αυτό που η δική μας πλευρά δεν έχει αντιληφθεί είναι την κρίσιμη θέση που κατέχει εντός ΕΕ, ιδιότητα που δεν έχει η Τουρκία. Η ΕΕ ως ζωντανός οργανισμός δίνει το δικαίωμα της αεικινησίας σε όλα τα επίπεδα. Επομένως η δικαιολογία ότι η ίδια η Ένωση μάς υποσκάπτει δεν ευσταθεί. Διότι αφενός είμαστε και ‘μείς μέρος αυτής, ιδιότητα που ο αντίπαλος δεν έχει, αλλά, αφετέρου εμείς είμαστε υπεύθυνοι για τη σύμπηξη των δικών μας συμμαχιών.

Η προηγούμενη κυβέρνηση συνυπέγραψε με τη Γαλλία αμυντική συμφωνία. Η παρούσα κυβέρνηση μπορεί να μην την ακύρωσε αλλά δεν την εκμεταλλεύεται. Η κυβέρνηση Παπαδόπουλου συνέστησε Ίδρυμα Γεωπολιτικού Ινστιτούτου. Τώρα, το ινστιτούτο υπολειτουργεί και σύμφωνα με την έκθεση της γενικής ελεγκτού «το Υπουργικό Συμβούλιο σε συνεδρία του στις 5.8.2009 αποφάσισε να διορίσει Επιτροπή αποτελούμενη από τους Υπουργούς Εξωτερικών και Παιδείας και Πολιτισμού καθώς και τον Κυβερνητικό Εκπρόσωπο με σκοπό τη μελέτη του θέματος και υποβολή εισήγησης προς το Υπουργικό.»

Όλοι συμφωνούμε ότι το ξύλο είναι ένα σκληρό και ανθεκτικό υλικό. Ο τερμίτης, όμως, αν και υποπολλαπλασίως μικρότερος από ένα κομμάτι ξύλου καταφέρνει να το φθείρει και να το καταστήσει τρωτό και αδύναμο. Το ίδιο μπορεί να κάνει και μια μύγα: Σε καταστάσεις πλήρους ισορροπίας, η επιλογή της να προσχωρήσει προς μια πλευρά μπορεί να είναι καθοριστική για τη ροπή της πλάστιγγας και την εξέλιξη ενός παιγνίου στρατηγικής.

 

Ο ρόλος της εκπαίδευσης

Εν όψει της δρομολογούμενης αναδιάρθρωσης των αναλυτικών προγραμμάτων, η εκπαίδευση έχει σοβαρό ρόλο να διαδραματίσει στο οικοδόμημα που ονομάζεται εξωτερική πολιτική και στρατηγικός σχεδιασμός. Αν και ο τρίτος μπορεί να διατυπώσει την άποψη πώς μπορεί η μέση εκπαίδευση να συμβάλει σ’ αυτό, αφ’ ης στιγμής είναι θέμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, πρέπει να τονιστεί ότι τίποτα δεν κτίζεται χωρίς βάσεις και δεν κατακτάται χωρίς προγραμματισμό. Φιλότιμες προσπάθειες γίνονται από διάφορα κέντρα μελετών, ιδιωτικής πρωτοβουλίας ως επί το πλείστο, αλλά αυτές δεν αρκούν. Τα τμήματα διεθνών σχέσεων των πανεπιστημίων επιβάλλεται να κάνουν πιο έντονη την παρουσία τους.

Αν ο μαθητής του Λυκείου ερωτηθεί να πει την άποψη του για την «Ειρήνη του Φιλοκράτη», το πιθανότερο είναι να μην έχει ιδέα. Έτι περαιτέρω αν ερωτηθεί για το Μέτερνιχ (αυστριακός διπλωμάτης) και το πώς αυτός συνέβαλε στην αποπομπή τού Καποδίστρια από τη θέση του Υπ. Εξ της Ρωσίας, πριν την ανάληψη των καθηκόντων του ως πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας. Ο προσανατολισμός του μαθήματος της Ιστορίας πρέπει να λαμβάνει κι αυτές τις πτυχές υπόψη, να εξετάζει την άποψη του κάθε μαθητή γι’ αυτά τα ιστορικά γεγονότα- που μπορεί ορισμένα εξ αυτών να ήταν χαμηλής πολιτικής- και να μην περιορίζεται στον εξετασιοκεντρικό χαρακτήρα τής αποστήθισης ημερομηνιών, αιτίων και αφορμών, μόνο. Από τις απλές ιδέες και τους συνειρμούς εφήβων - μαθητών δύναται να προκύψουν συμπεράσματα για το ποιος μπορεί να πάει που.

Στην ελληνική μυθολογία παρατηρούμε ότι ο θεός του πολέμου ήταν ο «βάρβαρος» και σκληροτράχηλος Άρης. Η θεά της στρατηγικής νόησης ήταν η Αθηνά και κύριος ευνοούμενός της ήταν ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Ο Όμηρος δε μένει καθόλου ασυγκίνητος από τους κατασκευαστές μέσων στρατηγικού πολέμου. Εμφαντικά αναφέρει τη συμβολή του Οδυσσέα στην κατάληψη της Τροίας, με τη σύλληψη της ιδέας του Δούρειου Ίππου. Εντούτοις δεν αφήνει στην αφάνεια τον κατασκευαστή του, Επειό.

Στην παγκόσμια Ιστορία υπάρχουν διάσπαρτα ονόματα ανθρώπων που έδωσαν με τις γνώσεις τους φως και κατέστησαν τη στρατηγική «μήτηρ πάντων» (σε παράφραση του Ηράκλειτου που έλεγε: «Πόλεμος πατήρ πάντων»). Από το Δημοσθένη, το Φίλιππο και τον υιό του Μ. Αλέξανδρο της αρχαίας Ελλάδας, τον Τζένγκις Χαν της Αρχαίας Κίνας μέχρι τον Ναπολέοντα και τον Φον Μέντερνιχ. Ο Κινέζος Σουν-τζου τον 4^ο αιώνα π. Χ. στο βιβλίο του «Η Τέχνη του πολέμου», εξυμνώντας τη στρατηγική θεωρούσε ότι, ως τέχνη τού πολέμου είναι το ιδανικό της νίκης χωρίς αιματοχυσία.

Όταν γίνεται λόγος για στελέχωση του διπλωματικού σώματος και την υπολειτουργία του (τρανό παράδειγμα η προώθηση του «κανονισμού για το απευθείας εμπόριο» και το λήθαργο όλων όσοι εμπλέκονται στο θέμα) πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ο τρόπος με τον οποίο κάποιοι λειτουργοί εκλαμβάνουν την έννοια της «ευθύνης». Δεν είναι δυνατό κάποιος να κρύβεται πίσω από τον όγκο της πληροφόρησης, που λαμβάνει ηλεκτρονικά, για να δικαιολογήσει την αβλεψία του σε ένα τόσο σημαντικό θέμα.

Πρώτιστα, λοιπόν, είναι θέμα παιδείας. Αν ο διπλωμάτης γνωρίζει ότι η συνθηκολόγηση του «Φιλοκράτη» έγινε μεταξύ του ισχυρού Μακεδόνα Φιλίππου και της ασθενέστερης Αθήνας, θα έχει υπόψη του τις παγίδες τις οποίες έστησε εντέχνως ο Φίλιππος, και στις οποίες έπεσαν οι Αθηναίοι, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις. Έτσι, γίνεται ακόμα πιο επιφυλακτικός για κάθε κίνηση του αντιπάλου. Στη στρατηγική, ενίοτε, δεν λαμβάνεται και τόσο υπόψη η ηθική και η εμπιστοσύνη μεταξύ προσώπων. Οι συμμαχίες τίθενται στη βάση του κέρδους. Μπορείς, σύμφωνα με τους Κινέζους, να δώσεις ένα κομμάτι κεραμίδι και να πάρεις ως αντάλλαγμα ένα νεφρίτη.

 

Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό "Εκπαιδευτική Αλλαγή"
Τεύχος 9ο, Απρίλιος-Ιούνιος 2010