Ο PISA ως περίπτωση κυβερνητικής αποτυχίας

Του Κυριάκου Κολοβού

Ο διαγωνισμός PISA (Programme for International Student Assessment) είναι διεθνής διαγωνισμός του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης-Organisation for Economic Cooperation and Development) ο οποίος διεξάγεται κάθε 3 χρόνια από το 2000. Στον διαγωνισμό έλαβαν μέρος το 2018 γύρω στις 80 χώρες, χωρίς να είναι κατ’ ανάγκην μέλη του ΟΟΣΑ.

Ο συγκεκριμένος διαγωνισμός παίζει, περισσότερο, ρόλο στη διαμορφωθείσα (αυτο)εικόνα του εκπαιδευτικού συστήματος και ως ένα μέσο ανατροφοδότησης των υπουργείων παιδείας των χωρών που λαμβάνουν μέρος για τη λήψη αποφάσεων προς βελτίωση ή ανατροπή των υφιστάμενων πρακτικών. Όμως, τα αποτελέσματά του δεν έχουν καμία περαιτέρω πρακτική συνεπαγωγή, καθώς:

1. Σε καμία περίπτωση τα πανεπιστήμια και η τριτοβάθμια εκπαίδευση μίας χώρας δεν έχουν συσχετιστεί με αυτόν τον διαγωνισμό. Δηλαδή, αν λαμβανόταν υπ’ όψιν η σχετικά, χαμηλή, θέση της Κύπρου στην κατάταξη τότε αυτό θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στην εισροή φοιτητών στα ιδιωτικά, επί το πλείστον, πανεπιστήμια της χώρας. Τουναντίον, τα εγχώρια πανεπιστήμια παρουσιάζουν αυξημένη ζήτηση, προϊόντος του χρόνου.

2. Αν ο συγκεκριμένος διαγωνισμός είχε ιδιαίτερο εκτόπισμα τότε τα πανεπιστήμια της αλλοδαπής θα τον είχαν θέσει ως προαπαιτούμενο ή μέρος ενός αλγόριθμου για την εισδοχή φοιτητών. Αντιθέτως, οι Κύπριοι απόφοιτοι Μέσης Εκπαίδευσης παρουσιάζονται σε ποσοστά του 40+ % να γίνονται κατόπιν πτυχιούχοι και μεγάλο ποσοστό αυτών να προέρχεται από το Ηνωμένο Βασίλειο (εσχάτως σημαντικός αριθμός κινείται προς τη Γερμανία), πέραν της Κύπρου και της Ελλάδας.

Εντούτοις, ένας οργανισμός, ένας θεσμός και μια κυβέρνηση που θέλει να σέβεται τον εαυτό της και τους πολίτες πρέπει όχι μόνον να λαμβάνει υπ’ όψιν αυτού του είδους τους διαγωνισμούς αλλά να προσπαθεί ταυτόχρονα να βελτιωθεί. Αποτελεί οιονεί αυτοαξιολόγηση αλλά και συγκριτική μελέτη με άλλα εκπαιδευτικά συστήματα.

Χώρες όπως η Φινλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, οι οποίες έλαβαν μέρος στον διαγωνισμό από το 2000 κατέληξαν σε κάποια συμπεράσματα: Η Φινλανδία είχε πετύχει πολύ καλά αποτελέσματα, κάτι που έδειξε ότι η χώρα βρισκόταν στον σωστό δρόμο, η Γερμανία είχε καταταγεί αρχικά στην 20η θέση, ανάμεσα σε 32 χώρες, κάτι που σόκαρε όλους τους εμπλεκόμενους ώστε να επιδοθούν σε μια δημόσια διαβούλευση προκειμένου να γίνουν οι τομές για να βελτιωθεί η κατάσταση. Στο δε ΗΒ, παρά τα καλά αποτελέσματα (7η θέση στη Γλώσσα, 8η στα Μαθηματικά και 4η στις Φυσικές Επιστήμες) πραγματοποιήθηκαν συνέδρια με επίκεντρο τον διαγωνισμό PISA και το θέμα συζητήθηκε από την κυβέρνηση Blair στο κοινοβούλιο.

Η Κύπρος έχοντας λάβει μέρος στους διαγωνισμούς του 2012, 2015 και 2018 όχι μόνον δεν παραδειγματίστηκε, από τις ενέργειες των άλλων κυβερνήσεων τα προηγούμενα χρόνια, αλλά ούτε και έλαβε τα μηνύματα από τα δικά μας αποτελέσματα. Λόγω πληθυσμιακού δυναμικού, υποχρεωτικά, το μεγαλύτερο μέρος των μαθητών της Α’ Γενικού Λυκείου και Τεχνικής λαμβάνει μέρος. Επιπλέον, σε αυτούς περιλαμβάνονται όλοι οι αλλόγλωσσοι μαθητές και όσοι παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες.

Ένας άλλος παράγοντας που δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την προσπάθεια ήταν η μέχρι πρόσφατα μηδενική ενασχόληση με θέματα που αντιστοιχούν στη λογική του διαγωνισμού. Σε αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθεί ότι μαθητές που έχουν αριστεύσει σε ένα σύστημα εξέτασης δεν είναι βέβαιο ότι θα επιτύχουν και σε ένα άλλο με διαφορετική φιλοσοφία και προσέγγιση. Πόσοι μαθητές έχουν πετύχει [αποτύχει] στα GCE ενώ απέτυχαν [πέτυχαν] στις εισαγωγικές, στο ίδιο αντικείμενο;

Η λογική του διαγωνισμού PISA έχει να κάνει με τη διασύνδεση των δεξιοτήτων που αποκτά ο μαθητής στο σχολείο με προβλήματα τα οποία πιθανόν να αντιμετωπίσει στο μέλλον, ως πολίτης, στην καθημερινότητά του. Στην Κύπρο, πέραν των πιο πάνω αδρανειών ή μειονεκτημάτων, μέχρι πρότινος δεν αφιερωνόταν χρόνος για τη μετασχηματιστική γνώση. Δηλαδή, μπορεί να έχουμε μαθητές οι οποίοι μπορούν να ανταποκριθούν άριστα στα κεφάλαια τα ύλης, όταν αυτά εξετάζονται αυτοτελώς, αλλά να μην έχουν αποκτήσει τη δυνατότητα να μπορούν να συνδέσουν όλα όσα έχουν μάθει από την Α’ Δημοτικού μέχρι τη Γ’ Γυμνασίου. Και ενώ τα προβλήματα, σε ό,τι αφορά τα Μαθηματικά, να είναι κοινής λογικής παρατηρείται το φαινόμενο οι μαθητές να εμφανίζουν δυσκολίες εγκλωβισμού τους στο κουτί.

Ο διαγωνισμός PISA αποτελεί εθνική στρατηγική για ένα εκπαιδευτικό σύστημα. Είναι δηλαδή, κατ’ εξοχήν, θέμα εκπαιδευτικής πολιτικής και πολιτικών αποφάσεων (Grec 2009). Οι εκπαιδευτικοί ακολουθώντας την πολιτική που το Υπουργείο Παιδείας έχει εκπονήσει βάσει επιστημονικών ερευνών θα κινηθούν με τρόπο ώστε να γίνουν οι κατάλληλες διορθωτικές κινήσεις νοουμένου ότι υπάρχει πλάνο προς αυτή την κατεύθυνση.

Η Κύπρος, το 2015, κατετάγη κάπου στην 50η θέση ανάμεσα σε 72 χώρες. Τόσο το 2012 όσο και το 2015 το ΥΠΠ σχεδόν αγνόησε τον συγκεκριμένο διαγωνισμό. Οι εκπαιδευτικοί δεν έλαβαν κατευθυντήριες γραμμές παρά μόνον έμειναν πιστοί στα χρονοδιαγράμματα που αφορούσαν την ύλη του μαθήματος. Φέτος, για πρώτη φορά, με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση να τελεί υπό εξέλιξη, έφτασαν κάποιες οδηγίες από τους επιθεωρητές ή διά των διευθυντών των σχολικών μονάδων του τύπου: «Αφιερώστε χρόνο για τον διαγωνισμό PISA». Έτσι, η κάθε ειδικότητα και ο κάθε εκπαιδευτικός αυτενεργώντας, ουσιαστικά, αφιέρωσε 3-4 περιόδους σε ασκήσεις προσομοίωσης.

Αυτό που δεν γίνεται κατανοητό στην Κύπρο είναι ότι με τα μπαλώματα δεν παράγεται έργο. Αν ο συγκεκριμένος διαγωνισμός δεν καταστεί εθνικός στόχος, όπως σε άλλες χώρες, η Κύπρος θα κατατάσσεται στις χαμηλές θέσεις. Αν δεν γίνει κτήμα και συνείδηση των μαθητών μέσα από μια συστηματική προετοιμασία ότι συμμετέχοντας στον διαγωνισμό αντιπροσωπεύουν όλη τη χώρα, χωρίς να αναμένουν βαθμό ή αντάλλαγμα, κάθε 3 χρόνια θα γίνεται η ίδια συζήτηση. 

Στα νέα συγγράμματα των Μαθηματικών, από Α’ Γυμνασίου μέχρι Α’ Λυκείου, περιλήφθησαν θέματα του διαγωνισμού για εξοικείωση των μαθητών. Με περισσότερη στοχοπροσήλωση και συνέργεια των εμπλεκόμενων φορέων υπάρχουν οι προοπτικές για θετικά αποτελέσματα αρκεί να ξεπεραστούν οι ανεπάρκειες που παρουσιάζονται στο εκάστοτε πολιτικό και κυβερνητικό επίπεδο.

ΥΓ. Οφειλόμενη απάντηση σε όσους βλέπουν την Εκπαίδευση ως μία λογιστική ποσοτικοποιημένη πράξη.

Παραπομπή

Grek, S (2009).Governing by Numbers: The PISA ‘Effect’ in Europe. Journal of Education Policy, vol. 24, no. 1, pp. 23-37.