Του Κυριάκου Σ. Κολοβού
Ορισμοί και ιστορικές καταβολές
έθνους – κράτους και η ανάδειξη του ενοποιημένου παγκόσμιου συνόλου. Ιστορικά, αρχίζει από τον
19ο αιώνα, φτάνει μέχρι τις μέρες μας, και είναι πολυεπίπεδη: Οικονομική, Πολιτική, Πολιτιστική,
Στρατιωτική, Θρησκευτική, Τεχνολογική. Η Παγκοσμιοποίηση του σήμερα έχει τις ρίζες της στο
προεκτάσεις. Η διόγκωση και η εξάπλωση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, η διεθνοποίησή του
μέσω του εμπορίου και των επενδύσεων, οδήγησαν στην οικονομική άνθηση για τρεις δεκαετίες, με
στην μεταπολεμική περίοδο και έφθασαν σε σημείο το σύνολο των χρηματοοικονομικών συναλλαγών
(...) να είναι υπερεκατονταπλάσιο των αντίστοιχων κινήσεων εμπορευμάτων[4]. Οι «πετρελαϊκές
κρίσεις» της δεκαετίας του 1970, ως συνέπεια της φημολογούμενης εξάντλησης των φυσικών
συνέτειναν η πρόοδος στην τεχνολογία, στις επικοινωνίες και στις μεταφορές. παράγοντες
ανάπτυξης των πολυεθνικών και των διεθνών τραπεζών. Επιπλέον, το ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό
Ταμείο), η Παγκόσμια Τράπεζα και ανεπτυγμένες χώρες παρείχαν χρηματοδότηση σε λιγότερο
ανεπτυγμένες χώρες, μετά την κρίση χρέους του 1982. Επίσης, η διάλυση του σοβιετικού μπλοκ
επέτρεψε στον καπιταλισμό να εξαπλωθεί ανενόχλητα.
Το 2008, αυτή η ανάπτυξη ανακόπηκε απότομα στις ΗΠΑ, με όλες τις αρνητικές συνέπειες σε παγκόσμιο επίπεδο. Η σύγχρονη χρηματοπιστωτική κρίση, ξεκίνησε ως κρίση των ακινήτων[7]. η ασυδοσία παραχώρησης δανείων χαμηλής εξασφάλισης για αγορά ακινήτων, σε πολίτες που δεν είχαν την δυνατότητα αποπληρωμής τους, οδήγησε σε γενικευμένης μορφής οικονομική κρίση[8]. Υπό τη μορφή ντόμινο κατάφερε να εξαπλωθεί στην Ευρώπη. Ο φόβος για περαιτέρω υφεσιακή μορφή οδήγησε στη συνέχεια την Ευρωζώνη, προεξάρχουσας της Γερμανίας, στη λήψη μέτρων για περιορισμό του χρέους, ιδιαίτερα στις χώρες-μέλη της ΟΝΕ που ανήκουν στον ευρωπαϊκό Νότο[9]. Το 2007 είχε προηγηθεί μια μίνι κρίση στο Χρηματιστήριο του Πεκίνο, με πτώση 9%, φαινόμενο που έφτασε μέχρι τις ΗΠΑ επηρεάζοντας τον δείκτη Dow Jones. Το προμήνυμα επιβεβαίωσε τη θεωρία του Χάους[10]. Η αστάθεια μεταδιδόταν από το ένα χρηματιστήριο στο άλλο δίκην ιού.
Κάθε οικονομική κρίση έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, τις δικές της συνέπειες και τη δική της επίδραση στην επιστήμη της Οικονομίας. Των κρίσεων προηγούνται οι «φούσκες», με την μεσολάβηση των γνωστών σπεκουλαδόρων. Η μεγαλύτερη εξ αυτών, η χρηματιστηριακή κρίση του 1929, ενυπήρχε στην κερδοσκοπία της εποχής. Η κακή κατανομή του εισοδήματος, η κακή δομή των εταιρειών, η κακή τραπεζική δομή, η αμφίβολη κατάσταση του ισοζυγίου εξωτερικών πληρωμών και οι λανθασμένες οικονομικές πληροφορίες οδήγησαν στο κραχ του αμερικανικού χρηματιστηρίου[11].
Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, η φιλελεύθερη σχολή σκέψης είχε κλείσει τον κύκλο της παραχωρώντας τη θέση της στην Κεϋνσιανή. Η μεγάλη αμφισβήτηση του καπιταλιστικού οικονομικού μοντέλου εδραίωσε τη θεωρία του Κέυνς για στήριξη της Μακροοικονομίας[12] σ’ ένα μεικτό μοντέλο οικονομικής διαχείρισης. Από την άλλη, η κρίση αυτή οδήγησε στην μεγάλη παγκόσμια ύφεση με τις γνωστές, πολιτικές, και άλλες, συνέπειες. την άνοδο των ακροδεξιών κινημάτων στην Ευρώπη, την επικράτηση του Χίτλερ στη Γερμανία και τον Β΄ ΠΠ.
Εικόνα 2[13] Το 72% των ερωτηθέντων πιστεύει πως τα πράγματα στην Ελλάδα είναι χειρότερα σε σχέση με πέρσι.
Το έθνος-κράτος εντός παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος. Απειλείται η εθνική κυριαρχία;
Κράτος που θέλει να χαράξει μακροοικονομική πολιτική πρέπει να υλοποιεί δημοσιονομική και νομισματική πολιτική. Στην παγκοσμιοποιημένη αγορά, και ιδιαίτερα στην ΟΝΕ, αυτό είναι ανέφικτο. Τα μέλη της Ευρωζώνης είναι καταδικασμένα να υποστούν τις συνέπειες των επιλογών των ισχυρών κρατών-μελών. Η υποτίμηση του νομίσματος, που θα απελευθέρωνε τα κράτη που βρίσκονται υπό τον ασφυκτικό κλοιό της Τρόικα, είναι αδύνατη καθώς η νομισματική πολιτική ρυθμίζεται από την ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα). Η ανάμειξη του ΔΝΤ, άλλων διεθνών οργανισμών[14] όπως ο ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου), και φόρα όπως οι G7 και G20 δημιουργούν κανονιστικά πλαίσια τα οποία πρέπει να ακολουθούνται από τα κράτη που συμμετέχουν στα προγράμματα στήριξης.
Η εντεινόμενη σπουδή από μέρους της φιλελεύθερης σχολής να αποδεικνύει την αναγκαιότητα της «αλληλεξάρτησης» ή της «πολυσχιδούς αλληλεξάρτησης», του laissez faire[15], δηλοί την αδιαπραγμάτευτη προσήλωση προς μια παγκόσμια διακυβέρνηση που θα ελέγχει κατά πόσον το κάθε κράτος τηρεί τα συμφωνηθέντα. Προκαλώντας «σοκ»[16] και «δέος» στις τοπικές αγορές, με μια πολιτική στρατηγική που εδράζεται στην υπονόμευση, στην κρίση, στη διαχείριση και στην εκ των υστέρων εξομάλυνση, δημιουργούν στις τοπικές κοινωνίες αστάθεια, που στη συνέχεια δια της σαλαμοποίησης, με πολλαπλές παρεμβάσεις τύπου σοκ προσπαθούν να επαναναφέρουν, σύμφωνα με την φιλοσοφία του Μίλτον Φρίντμαν.
Αντίθετοι μ’ αυτήν την πολιτική εμφανίζονται οι ρεαλιστές[17]. Η φιλοσοφία τους υπαγορεύει πως το έθνος-κράτος είναι σε θέση να διαπραγματεύεται με κυρίαρχα κράτη και να αυτο-ρυθμίζεται χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις. O Κ. Βεργόπουλος τονίζει πως: «Ενόσω αφαιρούνται κεφάλαια από την παραγωγική σφαίρα η παραγωγή δεν παγκοσμιοποιείτα»ι[18]. Η αύξηση των άνεργων, των άπορων και των άστεγων οφείλεται κατά βάση στις κρατικές επιλογές. Πολιτικά και κοινωνικά πλαίσια χειραγωγούν την αγορά. το κόστος αυτών των επιλογών μετακυλίεται στον πολίτη. Στο όνομα της ανταγωνιστικότητας και των σχετικών δεικτών-κριτηρίων, που θεωρητικά αποδεικνύουν του λόγου το αληθές, θυσιάζονται κεκτημένα δικαιώματα των εργαζομένων, στιγματίζοντας τα ως συντεχνιακά. θεσμικές ρυθμίσεις λοιδωρούνται ως «αρχαϊκές»[19].
Η ενίσχυση και η επιστροφή στο έθνος-κράτος, ως απόρροια της απογοήτευσης των μικρών λαών, στηρίζεται και στις τάσεις ηγεμονισμού που επιδεικνύουν τα ισχυρότερα κράτη. Οι θιασώτες του φιλελευθερισμού υποστηρίζουν ότι το διεθνές οικονομικό σύστημα πιθανόν να είναι ανοιχτό και σταθερό όταν υπάρχει ένα κυρίαρχο και ηγεμονικό κράτος το οποίο να είναι πρόθυμο να παρέχει ηγεσία.[20] Στα οικονομικά δεδομένα επικρατεί το δίκαιο του ισχυροτέρου, όπως αυτό περιγράφεται στη σχέση μεταξύ Μηλίων-Αθηναίων από τον Θουκυδίδη. Αυτή η θεώρηση προσεγγίζει την πραγματικότητα, καθώς ο ηγεμόνας χρησιμοποιεί το εθνικό του εισόδημα και την πολιτική του ισχύ ως απειλή για διακοπή του εμπορίου, των επενδύσεων ή της διεθνούς βοήθειας στην οποία συμμετέχει ενεργά. Από κοινωνιολογικής άποψης αποτελεί επαλήθευση της μαρξιστικής Θεωρίας της Σύγκρουσης. το πιο ισχυρό κράτος, εκμεταλλευόμενο τη θέση ισχύος, αντιμετωπίζει το δίπολο με τον πιο αδύναμο παίκτη, εντός παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος, ως παίγνιο μηδενικού αθροίσματος.
Τα μικρότερα κράτη, έχοντας επενδύσει σε μια σχέση στην οποία όλα τα μέρη θα είναι κερδισμένα[21], μένουν εκτεθειμένα. Έτσι, αντιλαμβάνονται ότι απειλείται η εθνική τους κυριαρχία. Το παράδειγμα της δανειακής σύμβασης της Ελλάδας αποδεικνύει πως οι δανειστές της Τρόικας, προκειμένου να είναι βέβαιοι για το λαβείν τους, γίνονται επικυρίαρχοι, μέσω των όρων του μνημονίου, στην κρατική περιουσία. Άλλωστε, η κατάσταση που ταλανίζει την Κύπρο μετά τη σύνοδο του Eurogroup, της 15ης Μαρτίου 2013, με την απόφαση για ανακεφαλαίωση των τραπεζών με απομείωση καταθέσεων πελατών τους, συνιστά παγκόσμια πρωτοτυπία που αυξάνει τον ευρωσκεπτικισμό και την απογοήτευση για την απουσία αλληλεγγύης εντός ΟΝΕ (Εικόνα 3).
Εικόνα 3[22]: Η συντριπτική πλειοψηφία (96%) των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η Γερμανία θεωρεί σημαντικότερα τα δικά της συμφέροντα παρά την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.
Συμπεράσματα - Επίλογος
Φαίνεται ότι η παγκοσμιοποίηση των αγορών, αναπόφευκτα, οδηγεί στην ανάγκη της παγκόσμιας διακυβέρνησης, σε ό,τι αφορά τα ισχυρότερα κράτη, και στην εφαρμογή ενός κανονιστικού πλαισίου. Η «ανάγκη» αυτή πιέζει τα πιο αδύναμα κράτη, που βλέπουν την δική τους υπόσταση να απειλείται, να συμβάλουν στην εφαρμογή αυτού του πλαισίου με την εκχώρηση κρατικής κυριαρχίας, γεγονός που δημιουργεί ντόμινο εξελίξεων, τόσο σε τοπικό, αλλά, και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η συστημική κρίση του χρηματοπιστωτικού τομέα αποτελεί κίνδυνο και ξεγύμνωμα του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος το οποίο στηρίζεται σε σαθρές βάσεις και κανόνες, που επιτρέπουν τις κερδοσκοπικές κινήσεις επιτήδειων, ευκαιριακών διακινητών κεφαλαίων, προς ίδιον όφελος. Το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον, οι συνθήκες παγκόσμιου ηλεκτρονικού εμπορίου και η ευκολία κίνησης των κεφαλαίων επιτρέπουν την επώαση φαινομένων «φούσκας». Όταν αυτές «σκάνε» παρασύρουν τις τοπικές οικονομίες με συνέπεια την ολοένα και εντονότερη αμφισβήτηση του μοντέλου της παγκόσμιας αγοράς. Οι ρεαλιστές εμφανίζονται ως η απάντηση σ’ αυτή την αστοχία, καθώς στηριζόμενοι σ’ ενα μετα-κεϋνσιανικό μοντέλο οικονομίας υπόσχονται να επαναφέρουν το κράτος ως τον ενοποιητικό και ορθολογικό δρώντα του διεθνούς στερεώματος.
ΥΓ: Από το βιβλίο «Το μεγάλο κραχ του 1929» (1η έκδοση 1954) του Τζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ: «Στην εποχή μας, στα χρηματιστήρια ρέει πολύ περισσότερο χρήμα απ’ ό,τι νοημοσύνη για την καθοδήγησή του. Υπάρχουν πολύ περισσότερα αμοιβαία κεφάλαια απ’ ό,τι οικονομικά ευφυείς και άνδρες και γυναίκες με ανεπτυγμένη ιστορική συνείδηση για να τα διαχειριστούν. Δεν κάνω προβλέψεις. Όμως, εδώ έχουμε μια βασική και επαναλαμβανόμενη διαδικασία. Αρχίζει με την άνοδο των μετοχών, ακινήτων, έργων τέχνης και άλλων. Αυτή η αύξηση προσελκύει την προσοχή και τους αγοραστές, που ωθούν ακόμη υψηλότερα τις τιμές. Η διαδικασία συνεχίζεται. η αισιοδοξία, με τα αποτελέσματά της στην αγορά, είναι στην ημερήσια διάταξη. Τότε, για λόγους που θα είναι πάντα αντικείμενο συζήτησης, έρχεται το τέλος. Η πτώση είναι ακόμη πιο ξαφνική από την άνοδο. Ένα μπαλόνι που σκάει δεν ξεφουσκώνει ποτέ ήσυχα».
Βιβλιογραφία:
Βούλγαρης Γ. (2008). Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση στην Παγκοσμιοποίηση. Αθήνα: Εκδόσεις Πόλις. 68-79, 111-115, 365 -380
David Held & Anthony McGrew (2004). Παγκοσμιοποίηση – Αντι-παγκοσμιοποίηση (μετ. Κατ. Κιτίδη). Αθήνα: Πολύτροπον, 17-96
David Held & Anthony McGrew (2004). Παγκοσμιοποίηση - Αντι-παγκοσμιοποίηση (μετ. Κατ. Κιτίδη). Αθήνα: Πολύτροπον, 153-206
Βεργόπουλος Κ. (1999). Παγκοσμιοποίηση. Η μεγάλη χίμαιρα. Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη. 15 -67, 341 -37
Jencks E. (1900). A history of politics, MacMillan.
Σημειώσεις Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνούς Πολιτικής (Εγχειρίδιο)
Kettler D. Political Science and Political Theory: The heart of the matter. στο Schram, S., και Caterino, B. (2006). Making political science matter: debating knowledge, research, and method. New York: New York University Press. 234-251
Εγχειρίδιο Πολιτικής Οικονομίας
Βαρουφάκης Ι. (2007). Πολιτική οικονομία η οικονομική θεωρία στο φως της κριτικής. Αθήνα: Gutenberg.
Cohn Τ. (2009). Διεθνής πολιτική οικονομία. Αθήνα: Gutenberg.103 -169
Samuelson P. και Nordhaus W. (2000). Οικονομική. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
Galbraith J.-K. (2000). Το μεγάλο κραχ του 1929, Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη. 285-326
Heilbroner R. (2000). Οι φιλόσοφοι του οικονομικού κόσμου. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική. 427-441
Ian Stewart (1998). Παίζει ο θεός ζάρια; Η επιστήμη του χάους. Αθήνα: Εκδ. Τραυλός
Πηγές Διαδικτύου:
Καμπόλης Χρ. & Τραυλός Ν, Τα αίτια της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κρίσης http://www.alba.edu.gr/faculty/Documents/cabolis%20siite.pdf
Δελαστίκ Γ., Οι τράπεζες νίκησαν τα κράτη, http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22792&subid=2&pubid=30672950
Χριστοφόρου Β., Η χρηματοπιστωτική κρίση και η εποπτεία των αγορών (Διπλωματική Εργασία), http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/bitstream/10889/5038/1/CHRISTOFOROU%20VASILIKI.pdf
Δήμα Έλενα, Διεθνής Χρηματοοικονομική Κρίση-Κρίση Ανακύκλωσης Πλεονασμάτων, http://www.economica.gr/files/dima_crisis.pdf
Μποζίνης Αθ. (2010), Η πολιτική Οικονομία της Παγκοσμιοποίησης: Η θεωρητική προσέγγιση του Asterix & Ovelix, http://www.upicardie.fr/CRIISEA/colloque/suite/ICIB_actes.pdf
[1] Παγκοσμιοποίηση, Η μεγάλη Χίμαιρα
[2] Στις ΗΠΑ, η περίοδος 1980-1997 ονομάστηκε «οικονομία του γενναίου νέου κόσμου» λόγω της μακροοινομικής σταθερότητας.
[3] Λ.χ.: «Δίδυμη φούσκα», «Μαύρος Κύκνος», Χρηματιστηριακή κρίση της Wall Street.
[4] Σημειώσεις Πολιτικής Οικονομίας (2013: 12)
[5] http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=544326
[6] T.H. Cohn, Διεθνής Πολιτική Οικονομία (2009: 142)
[7] Η κατάρρευση της Lehman Brothers (Εικόνα 1), μιας από τις πέντε μεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες παγκόσμια, υποχρέωσε την κυβέρνηση των ΗΠΑ να στήριξει τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Η Τράπεζα της Αμερικής εξαγόρασε την Merryl Linch και άλλες γνωστές εταιρείες.
[8] Κρίση καλείται η παρατεταμένη ύφεση στην οποία παρατηρείται συρρίκνωση του ΑΕΠ.
[9] Για την ύφεση στην ΟΝΕ φταίει η Lehman Brothers, σύμφωνα με τον Ζ. Κ. Τρισέ http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=313415
[10] Ο «παράξενος Ελκυστής του Λόρεντζ»
[11] Το Μεγάλο Κράχ του 1929: «Στο 5% του πληθυσμού ανήκε το 1/3 των προσωπικών εισοδημάτων»
[12] Η Μακροοικονομία εξετάζει τα επίπεδα: Παραγωγή (ΑΕΠ), Απασχόληση (Ανεργία), Τιμές (Πληθωρισμός).
[14] Οι φιλελεύθεροι αποδέχονται ως πολιτικά ουδέτερους αυτούς τους οργανισμούς.
[15] Η θεωρία του Adam Smith για εξάλειψη του κρατικού παρεμβατισμού στην Οικονομία.
[16] Αποκαλυπτικό το βιβλίο της Naomi Klein «Το δόγμα του σοκ-Η άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής».
[17] Θεωρούν το κράτος ως ενοποιητικό και ορθολογικό δρώντα στο διεθνές στερέωμα ενώ θεωρούν το διεθνές σύστημα ως άναρχο, αφού βλέπουν ότι τα ισχυρά κράτη διαμορφώνουν το πλαίσιο και τους κανόνες οργανισμών όπως το ΔΝΤ την Παγκόσμια Τράπεζα και τον ΠΟΕ. Δίνουν ιδιαίτερη σημασία στις αλλαγές της κατανομής πολιτικής ισχύος.
[18] Κ. Βεργόπουλος, «Παγκοσμιοποίηση-Η μεγάλη χίμαιρα».
[19] Ό.π.
[20] T.H. Cohn, Διεθνής Πολιτική Οικονομία
[21] «Win-win game», το πρόβλημα του φυλακισμένου κατά Paredo.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου