Χρυσή Αυγή - Εθνικό Μέτωπο: Η άνοδος της ακροδεξιάς

Του Κυριάκου Κολοβού

Το παρόν κείμενο πραγματεύεται τις εκλογικές επιτυχίες των ακροδεξιών κομμάτων, σε Γαλλία και Ελλάδα, συναρτήσει, κατά κύριο λόγο, της οικονομικής κρίσης. Αναφέρονται παραδείγματα ανόδου της ακροδεξιάς, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και αναλύονται αίτια, πέραν της κρίσης, που οδηγούν σ’ αυτές τις ατραπούς. Επιχειρείται ανάδειξη των επιπέδων στα οποία έχουν διεισδύσει τα κόμματα αυτά και εξακρίβωση κατά πόσον η άνοδος αυτή αποτελεί απειλή για το δημοκρατικό πολίτευμα και το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Η κρίση, ως συνέπεια των αδυναμιών του καπιταλιστικού συστήματος και της φιλοσοφίας του φιλελεύθερου τρόπου ανάπτυξης, που έχει τις ρίζες του στις ΗΠΑ, πέραν των συνεπειών που ανέδειξε σε οικονομικό επίπεδο επέδρασε και σε πολιτικό. Η αναθέρμανση των λαϊκίστικων εκφάνσεων της συντηρητικής δεξιάς ανασύρει τραυματικές εμπειρίες για την Ευρώπη που βίωσε την άνοδο του φασισμού και του ναζισμού, ως αποτέλεσμα του μεγάλου κραχ του 1929 και της Μεγάλης Ύφεσης[1] που ακολούθησε.

Εικόνα 1: Ο χάρτης της ακροδεξιάς στην Ευρώπη

 Α.       Χρυσή Αυγή (ΧΑ) – Εθνικό Μέτωπο (FN)

Α.1      Οικονομική Κρίση

Η Ελλάδα υποχρεώθηκε το 2010, προ του φάσματος της χρεοκοπίας, να συνομολογήσει με την Τρόικα[3] την πρώτη δανειακή σύμβαση (μνημόνιο)[4] προκειμένου να επιβιώσει οικονομικά. Αυτό είχε, αναπόδραστα, αντίκτυπο στην καθημερινότητα του μέσου Έλληνα που είδε τα εισοδήματα, τις συντάξεις και τα επιδόματά του να συρρικνώνονται[5], τις φορολογίες να παίρνουν την ανιούσα, και να οδηγείται στα όρια της φτώχειας[6]. Έτσι, η ΧΑ με σαφή αντιμνημονιακή ρητορική[7], με το μανδύα του «λαϊκού» κόμματος, κατάφερε να αποσπάσει στις εκλογές[8] ποσοστό 6,92% και 18 έδρες.

Η Γαλλία δεν συνήψε δανειακή σύμβαση, αλλά, καθ’ ον χρόνο πραγματοποιήθηκαν οι εκλογές, η ανεργία είχε φτάσει στο 10% ενώ το 13% των Γάλλων βρισκόταν κάτω από το όριο της φτώχειας. Ο καθηγητής κοινωνιολογίας Νικολά Ατζφέλντ σημειώνει: «[...] οι Γάλλοι εργάτες έχουν βρει καταφύγιο στην Άκρα Δεξιά»[9], θέτοντας το ρητορικό ερώτημα πώς είναι δυνατόν το 30% των εργατών και το 25% των νέων να στηρίζουν το FN; Με το σύνθημα «ούτε δεξιά, ούτε αριστερά», το FN αναδεικνύει την «εθνική» οικονομική συνείδηση, αποστασιοποιημένο από την παγκοσμιοποίηση και τον άκρατο φιλελευθερισμό, προτείνοντας, σε κάποιες περιπτώσεις, τον κρατικό παρεμβατισμό και προστατευτισμό, εντονότερα από την κεντροαριστερά, με δόσεις ευρωσκεπτικισμού.

Α.2      Υποβοηθητικοί Παράγοντες της Ανόδου

Πέραν της οικονομικής κρίσης, το FN, με ηγέτη τη Μαρίν Λε Πεν, προσπάθησε να αφήσει κατά μέρος τη ρητορική[10] του πατέρα της, και ιδρυτή του FN, επιχειρώντας μ’ αυτό τον τρόπο τον «εκμοντερνισμό» του. Με πιο ήπια γλώσσα, που δεν προάγει τις πράξεις βίας, κατάφερε να πείσει το 18% των Γάλλων, στις εθνικές εκλογές[11], να ψηφίσουν το κόμμα της. Η στάση αυτή δεν είναι άσχετη με την εν γένει συμπεριφορά της γαλλικής κοινής γνώμης. Σε έρευνα[12] της Le Figaro φαίνεται ότι το 43% των ερωτηθέντων θεωρεί το Ισλάμ απειλή για την εθνική τους ταυτότητα και ίσο ποσοστό αντιτίθεται στην ανέγερση τζαμιών. Σύμφωνα με το FN, συνυφασμένα, μ’ αυτό το ζήτημα, είναι τα θέματα της μετανάστευσης, ιδιαίτερα της προερχόμενης από την Αφρική, και των απειλών που δέχεται η ασφάλεια εξαιτίας του «εισαγόμενου» εγκλήματος. Στο ίδιο μήκος κύματος και η ΧΑ η οποία, κατά τον Ηλία Νικολακόπουλο, εκμεταλλεύτηκε το μεταναστευτικό εμφανίζοντας σαφή κοινωνικά χαρακτηριστικά, όπως: «νεότερες ηλικίες, ανδρικό προφίλ, ισχυρή παρουσία σε μεσαίες και κατώτερες περιοχές καθώς και σε περιοχές με ισχυρή ακροδεξιά παράδοση»[13].

Στην Ελλάδα, φυσικά, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η απογοήτευση του εκλογικού σώματος από τις παραδοσιακές δυνάμεις που αποτελούσαν τον κομματικό χάρτη μέχρι το 2009. Φαίνεται ότι κλείνει ο κύκλος της «Μεταπολίτευσης» και του δικομματισμού[14]. Ο πολίτης εθισμένος στη διαπλοκή, στην πελατειακή σχέση με το κράτος, την ημετεροκρατία και το ρουσφέτι, ξαφνικά αντιλαμβάνεται ότι ολ’ αυτά βαίνουν προς τερματισμό. Το ΠΑΣΟΚ, κατ’ εξοχήν κόμμα εξουσίας, εισπράττει την απογοήτευση του κόσμου βουλιάζοντας στο ιστορικό χαμηλό του 12%. Στις εκλογές του 2009 ΝΔ και ΠΑΣΟΚ είχαν αθροιστικά 78% ενώ τον Ιούνιο του 2012 μετά βίας έφτασαν, συνολικά, στο 42%. Μέρος των απογοητευμένων, λειτουργώντας τιμωρητικά, στράφηκε στη ΧΑ. Στη Γαλλία, το FN, το 2007 παρουσίασε διαρροές της τάξης του 40% προς τον Σαρκοζί. Το 2012 τις ανέκτησε, δείγμα της απογοήτευσης των ακολουθούμενων πολιτικών του τέως Προέδρου[15].

Την ακροδεξιά την εξέθρεψαν «Δεξιό και αριστερό πολιτικό κατεστημένο, μαζί με τα ΜΜΕ, και τη διευκόλυναν με πράξεις και παραλείψεις»[16]. Η τεχνολογική ανάπτυξη και το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το YouTube, επιτρέπουν σε επιμέρους ομάδες ή μεμονωμένους ακτιβιστές να παίξουν έναν ενεργό ρόλο στη δημιουργία και στην κυκλοφορία υλικού και ειδήσεων γύρω από το κίνημα[17] καθώς βοηθούν στη διάχυση των πληροφοριών. Στο παρελθόν, ο Μιτεράν έδωσε εντολή, σε κρατικά κανάλια, να προβάλλεται ο Λε Πεν για να απορροφήσει ψηφοφόρους από τη δεξιά[18]. Ο ιδρυτής του ΛΑ.Ο.Σ.[19] είναι ιδιοκτήτης ΜΜΕ, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στην προβολή και διάδοση των θέσεών του. Η ΧΑ διαδίδει τις ιδέες της μέσω ιστοσελίδας[20], blogs των κατά τόπους οργανώσεων,[21] εντύπων και ραδιοφώνου,[22] εκμεταλλευόμενη πλήρως τον τηλεοπτικό χρόνο που της παραχωρείται. (Στέλεχός της εξακοντίζει ανοίκειους χαρακτηρισμούς[23] και προβαίνει σε πράξεις[24] βίας).

Α.3      Άνοδος της Ακροδεξιάς σε άλλα επίπεδα

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πέραν των κοινοβουλίων, παρατηρείται έξαρση του φαινομένου της ακροδεξιάς εντός κοινωνικού ιστού. Οι πρακτικές που ακολουθούνται στα διάφορα κράτη προσομοιάζουν. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Ιταλίας όπου πολίτες, με πρόσχημα τον εθελοντισμό και την προστασία του κράτους, εντάσσονται σε περίπολα και ομάδες περιφρούρησης[25] (ή στην Ουγγαρία η Magyar Garda[26]). Συγκροτούν παρακρατικές ομάδες, ενίοτε, υπό τις ευλογίες και την ανοχή του κράτους.[27] Αυτό έχει σοβαρή απήχηση στους πολίτες που βλέπουν στους μετανάστες ή στους τσιγγάνους την κύρια αιτία έξαρσης του εγκλήματος. Από την άλλη, στη συνείδηση των φτωχών και περιθωριοποιημένων πολιτών, των άστεγων και των άπορων, καθιερώνονται τα αυτοπροσδιοριζόμενα «λαϊκά κινήματα» ως το στήριγμα που τους παρέχει στέγη, τροφή και ασφάλεια, αγαθά που το επίσημο κράτος αδυνατεί να παράσχει, με το αζημίωτο φυσικά: τη διάδοση της προπαγάνδας[28] τους.

Β.        Απειλείται η δημοκρατία σε Ελλάδα και Γαλλία από την ακροδεξιά;

Η σημερινή κατάσταση μπορεί να προσομοιάζει σε αρκετά σημεία με την περίοδο της εύθραυστης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης,[29] σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, αλλά δεν πρέπει να παραγνωρίζονται σημαντικές διαφορές. Στην περίοδο του μεσοπολέμου, η Γερμανία ήταν ήδη λαβωμένη λόγω της συνθήκης των Βερσαλλιών, με απώλεια εδαφών, υπέρογκα χρέη και υπερπληθωρισμό, που την οδήγησαν στη χρεοκοπία και την κοινωνική δυστυχία. Έτσι, ο Χίτλερ στηριζόμενος, αφενός στον εθνικοσοσιαλισμό, αφετέρου στη μισαλλοδοξία, και τις αδυναμίες του Συντάγματος της Βαϊμάρης[30], δημιούργησε το Γ’ Ράιχ που οδήγησε την Ανθρωπότητα στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η προβολή αυτών των συνθηκών στη σημερινή εποχή ενέχει μεγάλο ρίσκο[31] καθώς η Γαλλία και η Ελλάδα είναι ενταγμένες στην ΕΕ και στην ΟΝΕ, δεν λειτουργούν αυτόνομα στην οικονομική τους πολιτική, δεν απώλεσαν έδαφος, ούτε εξήλθαν κάποιου πολέμου.

Σε δυσμενέστερη θέση βρίσκεται η Ελλάδα διότι, ιστορικά, βίωσε την άνθηση της ακροδεξιάς εντονότερα από τη Γαλλία. Οι παραφυάδες της ακροδεξιάς,[32] που έχουν τις ρίζες τους στην εποχή του Εμφυλίου, εκδηλώθηκαν με την κατάλυση της δημοκρατίας και την επιβολή της επταετούς δικτατορίας (1967-1974) με τις γνωστές τραγικές συνέπειες για την Κύπρο το 1974. Υπ’ αυτήν την έννοια, η άνοδος φαινομένων τύπου ΧΑ είναι ανησυχητική για το δημοκρατικό πολίτευμα. Από την άλλη, οι διαπιστώσεις[33] που εκτιμούν ότι η δυναμική τους μπορεί ν’ αλλάξει τον κομματικό χάρτη, χωρίς να θέσει εν αμφιβόλω τη δημοκρατία, εκπέμπουν περισσότερο ρεαλισμό από τις θεωρήσεις περί επανάληψης της ιστορίας του Μεσοπολέμου. Άλλωστε, ένας από τους κύριους λόγους ανάπτυξης καθεστώτων τύπου Ναζισμού, Φασισμού, Χούντας εντοπίζεται στην προσωποκεντρικότητα που παρουσίαζαν τα συντάγματα που προηγήθηκαν. Στη Γερμανία, ο Χίτλερ ανήλθε στην εξουσία από τον Πρόεδρο της χώρας, βάσει των υπερεξουσιών που του παρείχε το σύνταγμα^. η Χούντα επιβλήθηκε και «νομιμοποιήθηκε» υπό τις ευλογίες του βασιλιά, συγκυρίες που δεν ισχύουν σήμερα.

Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ακόμα και σ’ αυτή την περίπτωση, είναι διασφαλισμένο. Η περιχαράκωση γύρω από το έθνος-κράτος, εμποτισμένη με αρκετή δόση ευρωσκεπτικισμού, δύναται να αμφισβητήσει την ευρωπαϊκή ιδέα. Ιδιαίτερα, όταν καλλιεργούνται συνθήματα, ότι το ευρώ και η ΕΕ είναι η πηγή όλων των δεινών, η ενωμένη Ευρώπη κινδυνεύει να περάσει από τη φάση της ενοποίησης στα εξ ων συνετέθη.

Εν κατακλείδι, όπως παρουσιάστηκε πιο πάνω η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με την οικονομική κρίση. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις στην Ελλάδα δείχνουν ότι η ΧΑ εμφανίζει ανοδική τάση μετά τις εκλογές του περασμένου Ιουνίου. Η αποτυχία του (δι)κομματισμού έστρεψε το βλέμμα του 7% των Ελλήνων στη ΧΑ και το 18% των Γάλλων στο FN. Θεωρούν ότι τα προβλήματα που έχουν επισωρευθεί μπορεί να τύχουν λύσης με την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση των κομμάτων αυτών και το ρυθμιστικό ρόλο που θα έχουν στα πολιτικά πεπραγμένα. Η εθνικιστική ρητορική και ο ευρωσκεπτικισμός που αποπνέουν φαίνεται να αποτελούν εν δυνάμει απειλή για το όραμα της «ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης».

Πηγές Διαδικτύου:

Ανιχνεύσεις. (19/6/2012). Πώς έχει διαμορφωθεί ο χάρτης της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, http://www.anixneuseis.gr/?p=42303 (13/12/2012)

ΑΠΕ. (25/10/2012). Συμβούλιο της Ευρώπης: Οι ακροδεξιές ιδέες απειλούν τη Δημοκρατία, http://www.protothema.gr/world/article/?aid=226773 (17/12/2012)

Aguirre Mariano. (18/04/2012). The far right takes root in Europe http://www.opendemocracy.net/mariano-aguirre/far-right-takes-root-in-europe (10/12/12)

Benjamin Abtan, Bernard-Henri Lévy, Elie Wiesel, Amélie Nothomb and others.  Open letter: we are all Greek Jews call on Europe to reject the extreme right   http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2012/may/28/open-letter-greek-jews (10/12/12)

Δεμερτζής Ν. «Ιδεολογία και Κριτική» http://library.panteion.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/1493/1/demertzis_leviathan_4.pdf (20 / 9 / 2012)

Εφημερίδα  «Έθνος». (1/4/2012). Ακροδεξιά απειλή για τη Δημοκρατία,

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22786&subid=2&pubid=63638154# (20/12/2012)

Εφημερίδα «Έθνος». (06/12/12). Οι Γερμανοί βγάζουν εκτός νόμου το ακροδεξιό NPD http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22769&subid=2&pubid=63749718 (07/12/12)

Εφημερίδα «Εξπρές». (25/10/2012). Σχεδόν οι μισοί Γάλλοι θεωρούν το Ισλάμ απειλή για την εθνική τους ταυτότητα. http://www.express.gr/news/world/652792oz_20121025652792.php3 (15/12/2012)

Hamilton Ad. (27/04/2012) The rise of Europe's far right cannot be explained by recession alone, http://www.independent.co.uk/voices/commentators/adrian-hamilton/adrian-hamilton-the-rise-of-europes-far-right-cannot-be-explained-by-recession-alone-7682326.html (10/12/2012)

Haydn Rippon (04/05/2012). The European far right: actually right? Or left? Or something altogether different?, http://theconversation.edu.au/the-european-far-right-actually-right-or-left-or-something-altogether-different-6796, (23/12/12)

Ιακωβίδη Σ. (09/05/2012). Γιατί η ακροδεξιά σηκώνει κεφάλι και μολύνει την Ευρώπη; http://www.sigmalive.com/simerini/columns/antistaseis/487900 (28/12/2012)

Mariano Aguirre (18/04/2012). The far right takes root in Europe, http://www.opendemocracy.net/mariano-aguirre/far-right-takes-root-in-europe(14/12/2012)

Μητροπούλου Ειρήνη (04/05/2012). Φτώχεια και ανεργία έσπρωξαν τη γαλλική εργατική τάξη στην Ακροδεξιά, http://www.tovima.gr/world/article/?aid=455963, (23/12/2012)

Μποζανίνου Τ. (29/04/2012). Ποιοι εξέθρεψαν το τέρας της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη, http://www.tovima.gr/world/article/?aid=455292 (14/12/2012)

Μπουρνάζος Στ. (21/10/2012). Η δημοκρατία της Βαϊμάρης και η Ελλάδα του 2012: αναλογίες, μεταφορές και διαφορές, http://tvxs.gr/news/taksidia-sto-xrono/i-dimokratia-tis-baimaris-kai-i-ellada-toy-2012-analogies-metafores-kai-diaf, (15/12/2012)

Πέτρος Παπασαραντόπουλος. (20/10/2012). Το Μνημόνιο, η στρουθοκάμηλος και η έκρηξη της ακροδεξιάς (18/12/2012)

http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=25862&subid=2&pubid=63726894# (21/12/2012)

Πετσίνη Β. (17/11/12). Οικονομική κρίση και άκρα δεξιά: Ουγγαρία, όπως λέμε Ελλάδα; http://www.lifo.gr/team/gnomes/33728 (12/12/2012)

Walter Baier. (τ. 09/2011). Ο δεξιός λαϊκισμός στην Ευρώπη http://transform-network.net/el/journal/teychos-092011/news/detail/Journal/right-wing-populism-in-europe.html (μτφρ. Λουδοβίκος Κωτσονόπουλος) (03/01/2013)

Σημειώσεις

---

[1] Galbraith J.-K. (2000). Το μεγάλο κραχ του 1929, Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη. Σελ. 285

[2] http://www.anixneuseis.gr/?p=42303

[3] http://www.imf.org/external/np/exr/facts/pdf/europe.pdf (σελ. 3)

[4] Δανειακή σύμβαση 2010:  http://www.hellenicparliament.gr/Nomothetiko-Ergo/Katatethenta-Nomosxedia/?law_id=bcf0f265-06e2-4d43-a1ce-06ce96d27fb1

[5]http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A0704/PressReleases/A0704_SEL84_DT_QQ_03_2012_01_P_GR.pdf

[6]  «Ένας στους τρεις Έλληνες κάτω από το όριο της φτώχειας, Eurostat» http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26510&subid=2&pubid=112959166

[7] http://www.xryshaygh.com/index.php/kinima/ideologia

[8] http://ekloges.ypes.gr/v2012b/public/index.html#{"cls":"main","params":{}}

[9] http://www.tovima.gr/world/article/?aid=455963

[10] Αναβίωση του Ναζισμού, Αντισημιτισμός, άρνηση του Ολοκαυτώματος στοιχεία που εμφανίζει σήμερα η ΧΑ, σε αντίθεση με τον «εκσυγχρονιστικό» λόγο του σημερινού FN.

[11] http://www.interieur.gouv.fr/Elections/Les-resultats

[12] http://www.express.gr/news/world/652792oz_20121025652792.php3

[13] http://eclass.ouc.ac.cy/mod/page/view.php?id=27297

[14] ό.π.

[15] http://www.tovima.gr/world/article/?aid=455963

[16] http://www.tovima.gr/world/article/?aid=455292

[17] Παπαθανασόπουλος, 2011: 408

[18] http://www.tovima.gr/world/article/?aid=455292

[19] Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός (ιδρυτής Γ. Καραντζαφέρης). Ηπιότερης μορφής κόμμα της συντηρητικής δεξιάς, σε σχέση με τη ΧΑ, πλησιέστερα στο σημερινό FN. Απώλεσε την κοινοβουλευτική του παρουσία το 2012^. κυριότερος λόγος η ψήφος εμπιστοσύνης στη μεταβατική κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου, συνεργαζόμενος με τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ.

[20] http://xryshaygh.com/

[21] Λ.χ. http://xryshayghnikaia.blogspot.com/

[22] http://www.xryshaygh.com/index.php/polymesa/radio

[23] http://www.youtube.com/watch?v=hG7agUBiEi0

[24] http://www.youtube.com/watch?v=lijqxquyWx0

[25] Ντοκιμαντέρ «Εξάντας» (3^ο λεπτό) http://www.youtube.com/watch?v=XV_iET6KcT8

[26] http://www.lifo.gr/team/gnomes/33728

[27] ό.π. 4^ο λεπτό

[28] Το «φιλανθρωπικό έργο» του ακροδεξιού κόμματος CASAPOVND (4.50 λεπτό) http://www.youtube.com/watch?v=3jIqXtCb_bE

[29] Η πρώτη γερμανική Δημοκρατία που ανέκυψε μετά το πέρας του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. Ο ναζισμός το 1928 είχε ποσοστό 3% ενώ το 1932 εκτοξεύεται στο 42% με κύρια αιτία την οικονομική κρίση και τη δυσπραγία των Γερμανών.

[30] http://www.youtube.com/watch?v=ee2xacnD67Y (1h42)

[31] http://tvxs.gr/news/taksidia-sto-xrono/i-dimokratia-tis-baimaris-kai-i-ellada-toy-2012-analogies-metafores-kai-diaf http://tvxs.gr/node/109095

[32] ΕΔΜ50 Ενότητα 2 (2.6.4) Πολιτική Επιστήμη και Διεθνής Πολιτική (Εγχειρίδιο)

[33]Ηλίας Νικολακόπουλος, Νίκος Μαραντζίδης, Ηλίας Κουσούλης, Διάλεξη «Το πολιτικό σύστημα στην Ελλάδα. Πώς φτάσαμε εδώ;»(103-108 λ.).

[34] Η δημοτικότητα της Χρυσής Αυγής πριν & μετά τις εκλογές - κοινωνικά χαρακτηριστικά http://www.publicissue.gr/2054/gd_popularity/